این آبانبار در محله ناسار بالا و در کوچهٔ کهنه دژ سمنان قرار دارد و داراى سردر آجرى و پشت بغل‌هاى آجرى با تزئینات زیگزاگ شکل است که در سال ۱۳۲۵ هجرى قمرى به همت شخصى به نام حاجى میرزا ملقب به دربان ساخته شد. بر بالاى مدخل ورودى آن، لوحه‌اى به طول نیم متر و عرض ۳۰ سانتى‌متر وجود دارد که اشعارى بر آن منقوش است.
در سال‌هاى گذشته، سازمان میراث فرهنگى کشور قسمتى از تاق گهواره‌اى این آبانبار را تعمیر و مرمت کرد. در حال حاضر مدخل ورودى آن (جز اندکى از آن که باز است) با تیغه‌بندى آجر و گچ مسدود شده است.
آبانبار گرمسار، گرمسار، قاجاریان
بزرگ‌ترین آبانبار شهرستان گرمسار است که از بناهاى بسیار جالب این ناحیه به شمار مى‌رود. این آبانبار در ضلع شمالى مسجد جامع گرمسار بنا شده است. منبع بزرگ و اصلى آن به صورت گنبد پلهاى مدور آجرى در داخل کوچه قرار دارد که به صورت میدانگاهى درآمده است. تعداد پله‌هاى مدور آن از ابتداى زمین تا ابتداى بادگیر ۲۴ پله است. ژرفاى آبگیر آن در حدود ۱۴ متر بود که به مدت پنج ماه از سال آب آشامیدنى اهالى شهر و حومه آن را تأمین مى‌کرد. سردر بزرگ و تاق گهواره‌اى آبانبار مذکور در سمت بازار بود که اینک مسدود شده است. این آبانبار که از بناهاى بسیار جالب این ناحیه به شمار مى‌رود قرار است در آینده با حفظ ارزش تاریخى خود به مکان ورزشى تبدیل شود.
آبانبار لالو قزوین، قاجاریان
این آبانبار در خیابان سعدى، متصل به مدرسهٔ حاجى سید ابراهیم تنکابنى، و روبه‌روى بازارچهٔ آقا و مسجد مرحوم حاجى موسى بزاز قرار گرفته است. بانى آن حاجى محمدنامى بوده و تاریخ پایان بنا ۱۲۲۴ هـ.ق است. قطعه‌اى از سنگ مرمر که به شکل مربع مستطیل است و اشعارى بر روى آن کنده‌کارى شده، در قسمت درگاه آبانبار کار گذاشته شده است.
آبانبار مله‌ى پیرگل سرخ، بهبهان
در راه بهبهان به خیرآباد و در نزدیکى شهر بهبهان سه باب آبانبار مستطیل از گچ و ساروج در محلى به نام مله پیرگل سرخ دیده مى‌شود که فعلاً سقف و تأسیساتى ندارد و در درون زمین به صورت حفره‌‌هایى مستطیل از سنگ ساروج به جا مانده است. به نظر مى‌رسد که قدمت این آبانبارها به اواخر دوره صفوى برسد.
آبانبار میرزا مهدى، سارى
آبانبار میرزا مهدى در شهر سارى واقع شده و به دورهٔ افشاریه یا زندیه مربوط است.
این آبانبار به وسیلهٔ پلکان‌هایى به پا شیر و انبار آب دسترسى دارد. طرح آبانبار، مدور با گنبدى هلالى است که تماماً با مصالح آجر و ملاط ساروج ساخته شده است. در قسمت فوقانى سقف گنبد، دریچه‌هایى به منظور آبانبار تعبیه گردیده است. این آبانبار علاوه بر در ورودى اصلى، در دیگرى نیز در سمت شمالى دارد که در مواقع ضرورى به جهت لایروبى و تمیز کردن، از آن استفاده مى‌شد.چنان‌که در نحوهٔ حفاظت و مرمت این آبانبار اقدامات اساسى انجام گیرد، علاوه بر جاذبه‌هاى سیاحتى، مى‌توان از فضاى آن در امور فرهنگى و هنرى نیز بهرهبردارى کرد.
آبانبار ناسار، سمنان، قاجاریان
یکى از مهم‌ترین و عمیق‌‌ترین آبانبارهاى سمنان، آبانبار ناسار است که در دوران قاجاریه ساخته شده است. این آبانبار داراى سردر بزرگى است که روى دو جرز مشتمل بر دو اسپر آجرى استوار شده است. بر بالاى مدخل ورودى آبانبار نیز لوحه‌اى سنگى نصب شده که اشعارى بر آن حجارى شده است.آبانبار ناسار، داراى پله‌هاى سنگى پهن و بلند است. سقف پایین آبانبار مشتمل بر ایوانى است که به صورت دایره و به وسیله راهرویى که در سمت راست آبانبار قرار دارد به قسمت اصلى راه مى‌یابد. سقف بلند آن، گنبدى و داراى سوراخى بزرگ است که نور داخل آبانبار را تأمین مى‌کند.
آبانبار ناسار (نوحصار) گرمسار، قاجاریان
این آبانبار در جنوب قلعهٔ ناسار گرمسار و در جوار جادهٔ اصلى به روستا قرار گرفته است. سازندهٔ این بنا طبق نوشتهٔ بالاى سردر آبانبار مرحوم سیف‌ا… معماریان سمنانى است.
منبع اصلى، گنبدى شکل و آجرپوش است که بر تاق آجرى و ضربى طرفین استوار است. در دو سمت منبع، دو بادگیر براى خنک شدن آب زیر منبع در نظر گرفته شده است. منبع اصلى این آبانبار از نظر فیزیکى با سایر آبانبارها در سطح استان متفاوت و در نوع خود بى نظیر است. آبانبار مذکور امروزه قابل استفاده و بهرهبردارى نیست.
آبانبار نو، سارى
آبانبار نو که به تلفظ محلى «نوانبار» گفته مى‌شود، در محلهٔ نوانبار سارى واقع شده است. این آبانبار را خورشید خانم (از خاندان کنى‌ها) ساخته است. تمام اجزاى آن از مدخل، پلکان، پاشیر و قسمت انبار آب (که با پوشش گنبدى ساخته شده است) پابرجاست، ولى مدخل آن با آجر و سیمان مسدود شده است. مدخل آن در کوچه قرار دارد که بالاى سر در آن، نشانه‌هایى از تزئینات کاشى‌کارى مشاهده مى‌شود و سایر قسمت‌هاى آبانبار در خانهٔ شخصى واقع شده است.
آبانبارها، استان یزد
موقعیت طبیعى و اقلیمى و گستردگى کویرهاى یزد، زمینه‌ساز توسعهٔ انواع آبانبارها در سطح استان بوده است. امروزه تعداد این آبانبارها نزدیک به ۱۰۰ واحد است و در نقاط و مناطق مختلف استان پراکنده‌اند. آبانبارها معمولاً در مرکز محله‌هاى شهر ساخته مى‌شده و شامل چهار عنصر اصلى خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر بوده است.
خزینه به خاطر تسلط آب قنات و پایین ماندن دماى آب، به شکل استوانه در دل زمین ایجاد مى‌شده است. گنبد به شکل نیمکره روى خزینه ساخته مى‌شد تا آب را از آلودگى‌هاى محیطى حفظ کند و آن را خنک نگه دارد. پاشیر راهرویى پلکانى و نقب مانند براى برداشتن آب از خزینه بوده و بادگیر نیز وسیله‌اى براى هدایت جریان هوا به درون آبانبار براى جلوگیرى از فاسد شدن آب بوده است. تعداد بادگیرها از یک تا شش با توجه به شرایط کار متفاوت است. آبانبار مریم‌آباد داراى یک بادگیر و آبانبار شش بادگیرى دارى شش بادگیر است.
در شهر یزد بیش از یکصد آبانبار شناسایى شده که اغلب آن‌ها موقوفه‌اند و اصول حاکم بر طراحى آن‌ها تقریباً یکى است. برخى از آبانبارهاى پراکنده در خارج از شهر و دیگر آبادى‌هاى استان نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایى آن مکان طراحى و شیوهٔ ساخت مخصوصى دارند.
یکى از عمده‌ترین مصالح ساخت آبانبار، «دیمه» است که از آهک و خاکستر و ماسهٔ بادى تشکیل شده است. این ملاط ضمن آب‌بندى بنا، از فاسد شدن آب نیز جلوگیرى مى‌کند.
بیشتر آبانبارها داراى یک ورودى و یک پاشیر هستند، اما بعضى از آن‌ها به لحاظ موقعیت شهرسازى و نحوهٔ استقرار در بافت شهرى، داراى دو یا سه ورودى هستند، به طور نمونه آبانبار خواجه، در اول بازار مسگرى و آبانبار شش بادگیرى داراى دو ورودى هستند. برخى از آبانبارهاى مهم استان عبارتند از:
آبانبار سید و صحرا، شش بادگیرى، مسعودى، حاج على اکبرى، خواجه، گلشن، رستم، گیو، کلاهدوزها، ملک‌التجار و میرزا شفیع در یزد، حسن‌آباد در میبد، جاده ده بالا و برالنسویه در تفت و آبانبار کشتخوان در رستاق.
آبانبارها و چاه‌ها، استان هرمزگان
محدودیت منابع آب شیرین در استان هرمزگان موجب گردیده است، مردم محلى و مهاجمان براى ذخیرهٔ آب شیرین، آبانبارها و چاه‌هایى را احداث کنند.
آبانبارها و حمام‌ها، استان اصفهان
در ایران قدیم، به ویژه در نواحى خشک و بیابانى، آبانبارها به عنوان ذخیر‌ه‌گاه آب مورد نیاز، نقش مهمى در زندگى روزمرهٔ مردم ایفا مى‌کرده‌اند. به طورى که در فرهنگ ایران، آب و آبانبار به نوعى با تقدس آمیخته شده است. این آبانبارها به ساکنین مناطق کویرى ایران شهامت و نیروى زندگى کردن مى‌بخشیدند.در اکثر شهرهاى استان اصفهان که در مجاورت کویر قرار دارند، آب‌انبارهایى از دیرباز باقى مانده‌اند که کارکرد خود را تاکنون حفظ کرده‌اند.
آبانبارها، حمام‌ها و پلهاى قدیمى، استان مازندران
در بعضى از شهرهاى استان مازندران از جمله سارى و بهشهر سابقاً آب انبارهایى جهت ذخیرهٔ آب در مواقع کم آبى به وسیلهٔ افراد خیر ساخته مى‌شد. اهم این آبانبارها عبارتند از:
چاه پرتغالى‌ها، سربندر، قشم
معروف‌ترین چاه قدیمى استان هرمزگان، چاه دراز یا چاه پرتغالى‌ها است. این چاه در حال حاضر در محوطهٔ نیروگاه برق قشم، در سربندر قشم، واقع شده است.
چاه‌هاى بندر لافت، بندر لافت، بندرعباس
در پشت قلعهٔ لافت و در داخل گودال مجاور قلعه، به تعداد روزهاى سال کبیسه، ۳۶۶ چاه کم عمق براى جمع‌آورى آب باران حفر شده‌اند. برخى از محققین معتقدند این چاه‌ها به دوران هخامنشى و ساسانى مربوط هستند.
حمام درب امام‌زاده، شهر کرد
این بنا روبه‌روى مسجد قدیمى اتابکان شهر کرد قرار دارد و یکى دیگر از بناهاى باستانى استان است. شالودهٔ اولیهٔ بنا در زمان اتابکان لرستان گذاشته شد. در دوره‌هاى صفویه، زندیه و قاجاریه مرمت و تعمیر شد. این حمام داراى یک فضاى وسیع بیرونى به نام رختکن است که زیر سقف قرار دارد و از کف زمین ۷۰ سانتى‌متر مرتفع‌تر است و به وسیله یک دهلیز منحنى به تطهیر خانه و گرمخانه متصل مى‌شود. صحن وسیع گرمخانه بر چهار ستون سنگى استوار است که زیر سقف سرتاسر ضربى قرار گرفته است و روشنایى آن به وسیلهٔ شیشه‌هاى کوچک محدب تأمین مى‌شود. در طرفین شمال و جنوب صحن گرمخانه دو حوض مستطیل شکل واقع شده است. در طرفین خزینهٔ بزرگى که به وسیلهٔ چهار پلهٔ سنگى بالا مى‌رود، دو خلوت‌گاه زیبا و مربع شکل وجود دارد که جایگاه اعیان و اشراف در فصل تابستان بود.
سایر آبانبارها، استان سمنان
سایر آبانبارهاى تاریخى موجود در سطح استان عبارت‌اند از:
– آبانبار على‌آباد در ۱۷ کیلومترى شرق گرمسار – ابتداى جادهٔ ارتباطى به على‌آباد.
– آبانبار کوشک در روستاى کوشک گرمسار – نزدیک بقاع امام‌زاده طاهر و مطهر.
– آبانبار ده نمک در روستاى ده نمک گرمسار – در جوار جادهٔ قدیم تهران – مشهد.
– آبانبار رستم‌آباد در روستاى رستم‌آباد – ۲۴ کیلومترى جنوب شرقى گرمسار.
– آبانبار قلى در خیابان امام خمینى سمنان.
– آبانبار امام‌زاده علوى روبروى در ورودى سابق بارگاه سمنان.
– آبانبار پاچنار جنب دبیرستان دخترانهٔ هاجر سمنان.
– آبانبار صادقیه در جنوب مسجد امام خمینى سمنان.
– آبانبار چوب مسجد در خیابان آیت‌‌ا… طالقانى نزدیک میدان ابوذر سمنان.
– آبانبار شرق سمنان در شرق سمنان در مسیر اصلى تهران – مشهد.
– آبانبار امام‌زاده زینالعابدین در خیابان امام حسن مقابل امام‌زاده زینالعابدین سمنان.
– آبانبار سنادره در قبرستان سابق سنادره سمنان.
– آبانبار بیابانک در روستاى بیابانک سمنان.
– آبانبار جهادیه در انتهاى خیابان دکتر شریعتى سمنان.
– آبانبار مهدى‌شهر در بخش مهدى‌شهر – حوالى حسینیه اعظم سمنان.
– آبانبار لاسجرد در روستاى لاسجرد سمنان.
– آبانبار على‌بن جعفر در خیابان شهید رجایى سمنان.
– آبانبار حاجى شیخ در خیابان ابوذر (نیم فلکهٔ) سمنان.
سایر آبانبارها، استان قزوین
آبانبارهاى دیگر قزوین عبارت‌اند از : آقابالا در محلهٔ پنبه‌ریسه؛ آبگوشتى‌ها در محلهٔ خندقبار؛ آهنى‌ها در محلهٔ قملاق؛ تنورسازان در گذر تنورسازان؛ جزمه‌اى در محلهٔ سکه شریحان؛ حاج‌آقامحمد در خیابان مولوی؛ حاج‌رضا در محلهٔ پنبه‌ریسه؛ حاج کریم در گرده محله؛ رفیعى در خیابان تبریز؛ زیرزمین مسجدشاه در کوچهٔ بازار؛ مولامادى در جنب مدرسهٔ جدید؛ یخچال در کوچهٔ یخچال؛ صالحى (صالحیه) در خیابان مولوى و زنانه بازار و
قنات‌هاى تاریخى، استان ایلام
دَه‌ها قنات تاریخى در سطح استان ایلام پراکنده‌اند. وجود این قنات‌ها نشانگر نظام خاص بهرهبردارى از آب در ادوار گذشته مى‌باشد. این قنات‌ها هرچند در طى گذشت قرن‌ها کارکرد اصلى خود را از دست داده و برخى از آن‌ها نیز تخریب شده‌اند، ولى در حال حاضر نیز در زمره آثار قدیمى و جالب توجه استان ایلام محسوب مى‌شوند.
اهم این قنات‌هاى قدیمى عبارتند از :
– قنات کورگه و جنار بالاتر از میدان سعدى شهر ایلام.
– قناب بى‌بى در ایلام – خیابان تختی.
– قنات آزلوار در مسیر شهر ایلام به چالسرا.
– قنات سراو عطش در مسیر تنگ قوچعلى به میدان شهداء.
– قنات فلاحتى – مسیر میدان خیام به شادآباد.
– قنات نام‌دانان مسیر خیابان آزادى به کمربندی.
– قنات بیلور – مسیر نام دانان به کمربندى
– قنات قمش در منطقه کارزان روستاى قنات‌آباد.
– قنات کلگ در منطقه کلگ صالح‌آباد.
– قنات گلان در روستاى گلان صالح‌آباد.
– قنات والى‌آباد ریکا در روستاى ریکاى صالح‌آباد.
– قنات امیرآباد در منطقه امیرآباد.
– قنات آسمان‌آباد – در روستاى آسمان‌آباد چرداول.
– قنات باستانى سراب ایوان در مسیر مانشت به سراب ایوان.
