چای و آنچه باید در موردش بدانید
باید و نبایدها در مورد فواید چای، مضرات چای و...
چای، نوشیدنی محبوب بین ما ایرانی‌هاست. شما چه قدر با این نوشیدنی آشنا هستید؟ می‌دانید چای سیاه با چای سبز چه تفاوتی دارد؟ می‌دانید چه طور باید آنها را دم کرد؟ در پایگاه چرخک از خواص و فواید انجیر گرفته تا هرآنچه باید در مورد بستنی بدانید نوشتیم و مطالب زیادی در مورد میوه ها و خاصیت های آنها نوشتیم در این مقاله در مورد چای خواهیم نوشت، نوشیدنی که بین ایرانیان محبوبیت بالایی دارد
فهرست مطالب
تاریخچه چای
تاریخچه چای در جهان
تحقیقات نشان می‌دهد که بوته چای را حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح در چین می‌شناختند. گیاه چای و انواع آن به حالت وحشی در شمال هند در ناحیه‌ای به نام آسام و مناطقی مانند تونیکین و لائوس می‌رویید. هم‌اکنون کشت این گیاه در کشورهای چین، هندوستان، ژاپن، سیلان، جاوه، برزیل، نواحی شمالی ایران و… و بسیاری از کشورهای اروپایی رواج دارد.
از نظر کاشت و مصرف چای، چین اولین محلی است که این گیاه در آنجا در حدود ۲۷۰ سال قبل از میلاد مسیح کشت شده و به مصرف می‌رسیده است، مردم ایالات شان (shan) و برمه از برگ چای استفاده می‌کردند.
هزاران سال پیش کشاورزان چینی، برگهای چای را که به صورت وحشی می‌رویید می‌چیدند و پس از پلاس کردن در معرض نور آفتاب و مالش دادن آن توسط دست آن را به وسیله حرارت آفتاب و یا ذغال خشک سپس از آن استفاده می‌کردند.
گیاه چای پس از ژاپن به نواحی دیگر آسیا از قبیل اندونزی، هندوستان، سیلان، پاکستان و… منتقل شد، آنگاه از حدود قرن ۱۵ کشت چای در اروپا نیز رواج یافت به‌طوری که در کشورهایی نظیر انگلستان، فرانسه، هلند، آلمان، کشورهای متحده آمریکای شمالی و روسیه کشت و تولید چای در کشورهای مشترک‌المنافع (شوروی سابق) از سال ۱۸۹۳ آغاز شد، در این سال اولین بوته‌های چای در آذربایجان کشت شد.
در این سال‌ها توسط یکی از مالکان لنکران به نام «م.او.نووسیلف» بیش از دو هزار بوته چای کاشته شد. در حال حاضر مزارع چای این کشور در حدود شش هزار هکتار است.
تاریخچه کشت چای در ایران
از اوایل قرن بیستم چایکاری در کشورهای ایران و ترکیه آغاز شد. قبل از سال ۱۲۸۰ هجری شمسی، کشت چای در ایران رواج نداشت و ایرانیان قدیم به جای چای، قهوه می‌نوشیدند. به همین دلیل چایخانه‌های امروزی همان نام سنتی خود یعنی قهوه خانه را حفظ کردند.
در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی مطابق با سال ۱۹۰۱ میلادی به علت علاقه دولت وقت ایران به کشت چای در کشور به مرحوم شاهزاده حاج‌محمدمیرزا کاشف‌السلطنه چایکار که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چایسازی را بیاموزد. مرحوم چایکار پس از مدت‌ها کار و تلاش روی مزارع چای در هند (حدود یکسال و نیم) موفق شد اصول و فنون چایکاری را بیاموزد. پس از آن با موافقت دولت‌وقت هند دو هزار نهال را به ایران آورد بعد از مدت‌ها تلاش و تحقیق و بررسی بهترین محل کشت آن را شهرستان لاهیجان شناخت.
پس از آن، مرحوم چایکار با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در اطراف لاهیجان و همچنین مقداری زمین در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت چای در این دو قطعه اراضی کرد که خوشبختانه از آنها چای معطر به دست آورد. مرحوم چایکار اولین شخصی بود که در ایران به کاشت این گیاه و تهیه چای خشک اقدام کرد.
مرحوم چایکار بار دیگر در سن ۶۵ سالگی عازم هند و چین و ژاپن شد و متخصصینی به نام‌های دیلونگزی، فونچین و موچین را به استخدام دولت ایران درآورد تا چایکاری و چایسازی را به ایرانیان بیاموزند ولی متاسفانه، کاشف‌السلطنه در مراجعت از این سفر در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی روز دوشنبه ۳۱ فروردین‌ماه در نزدیکی بوشهر با اتومبیل شخصی خود به دره پرت و کشته شد.
هم‌اکنون آرامگاه این مرد که اکثر عمر خود را صرف کشت چای و ترویج آن در ایران نمود بنا به وصیتش در شهر لاهیجان روی تپه‌ای به مساحت هزار متر مربع در قسمت جنوب‌غربی لاهیجان واقع شده است. پس از کشت چای در لاهیجان، کشت این گیاه در سایر شهرهای شمالی از قبیل لنگرود، سیاهکل، املش، رودسر، تنکابن، رامسر و برخی از شهرهای دیگر شمالی رواج یافت.
در سال ۱۳۰۹ سطح زیر کشت چای به ۱۰۰ هکتار رسید و در این سال اولین باغ کشاورزی در تنکابن تاسیس شد. سپس در سال ۱۳۳۰ سطح زیر کشت آن به ۱۰۲۸۱ هکتار رسید.
انواع چای
سه نوع اصلی چای شناخته شده است:
- چای سیاه، بیشترین نوع تجاری چای بوده که به فاصله کوتاهی پس از چیده شدن، در طی مراحل خشک شدن و نگهداری دچار اکسیداسیون آنزیمی (تخمیر) می‌شود.
موادی بنام کاتشین (Catechin) و پلی فنولهای موجود در برگهای چای تبدیل به ترکیبات قهوه‌ای یا قرمزی بنام تئوفلاوین و تئوروبیجین می‌شوند که موجب می‌شوند چای دم کرده به رنگ سیاه درآید. - چای الانگ (Olang) که به رنگ قرمز یا زرد است و با تخمیر نسبی بدست می‌آید.
- چای سبز که دچار تخمیر نمی‌شود و بلافاصله بعد از چیدن از اکسیداسیون کاتشین محافظت می‌شود که اکثر فوائد درمانی چای را به آن نسبت می‌دهند.
انواع چای سیاه
چای سیاه دارای انواع مختلفی است که هر نوع آن طرفداران خاص خود را دارد . معروف ترین چای سیاه جهان عبارتند از:
۱) چای چینی: بهترین نوع آ ن چای دارجلینگ است که در دشت های هیمالیا می روید و عطر آن بوی بادام را به یاد می آورد.
۲) چای کاروان: چای گرم و معطری است که مقدار تئوفلین آن کم است .
۳) چای امپریال : مخلوطی از چای و گل یاس که عطر و طعم دود زده دارد.
۴) چای یونان بزرگ : چایی است با برگهای نوک طلایی زیبا و طعم مناسب تند که مناسب صبح و بعد از ظهر است .
۵) چای های فورمز: که مهمترین آنها ” اولانگ بلند” نام دارد. دارای طعم بلوطی و مناسب صبحانه است .
● چای های هندی و سیلانی
این چایها که مورد استقبال انگلیسیها هستند عبارتند از :
▪ پگو پرتگالی: چایی است ملایم، دارای برگ های بزرگ که چای عصر انگلیسی ها است .
▪ پگو پرتگالی شکسته : چای است با برگ های کوچک با طعمی تند و معطر که چای صبحانه و مناسب برای مخلوط کردن با شیر است.
چای قفقازی و روسی: این چای دارای عطری لطیف و شرقی ( با عطر گل برموگات ) است که ترکیبی از بو و طعم های چای های چینی و هندی را دارد.
مطالب مرتبط
ترکیبات چای
برگ چای ، دارای کلسیم، منگیزیم، سدیم، پتاسیم ، پیگمان های فلاوونیک، بازهای پوریک، تئوفیلین، ویتامین، کلروفیل، تانن و کافئین است. چای سیاه حاوی مقداری کافئین می باشد اما چای سبز فاقد آن است. بنابراین چای سبز آرام بخش تر است.
نیکلا لمری ( گیاه شناس ) می گوید : چای ضمن دور کردن بخارهای بدن حالت نشاط و بیداری به روان می دهد. مصرف چای بعد از غذا ، به هضم آن کمک می کند ، اما برای پیشگیری از عدم جذب آهن بهتر است ۲ ساعت بعد از صرف غذا چای نوشیده شود. برای شیرین کردن چای ، عسل بهترین ماده است . علاوه بر آن شکر سرخ و نبات نیز مفید بوده اما بهتر است بیماران دیابتی از توت استفاده کنند.
ضرر های نوشیدن چای
نوشیدن چای ( از نوع چای سیاه ) پررنگ و غلیظ ممکن است برای عده ای باعث تحریک اعصاب و تپش قلب شود . همچنین نوشیدن چای پررنگ برای خانمها احتمال ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهد . یکی از کیمیادان های معروف چینی می گوید: ” چینی ها هر روز حدود بیست پیاله چای می نوشند ، بدون آنکه ضرری متوجه آن ها باشد، زیرا روشی را که در جوشاندن و دم کردن چای به کار می برند سبب می شود که قسمت عمده ای از ( تانن ) مضر آن خارج شود. “
طریقه دم کردن چای به روش چینی
( این روش مخصوص دم کردن چای سیاه است. )
ابتدا سماور را از آب صاف ( آب چشمه بهتر است ) پر کرده و بجوشانید .
در مقابل هر پیاله چای که مایلید دم کنید دو انگشت چای ( مقدار چایی که میان انگشت شصت و سبابه قرار می گیرد ) را در چاینک ریخته و کمی آب جوش روی آن بریزید . و مدت ۲ دقیقه در کناری بگذارید. پس از ۲ دقیقه آب آن را خالی کنید . زیرا آب دارای مقدار زیادی ( تانن ) است سپس چاینک را از آب جوش پر کرده ۳ تا ۵ دقیقه آن را روی سماوار بگذارید تا دم بکشد. این چای مقدار زیادی از عناصر مضر خود را از دست داده است.
معطر کردن چای
برای معطر کردن چای می توان به آن مقداری گل یاس، گل سرخ، نارنج، نعنا، هل، لیموی خشک یا تازه، چند پر زعفران ( بسته به علاقه و ذائقه ) را به صورت ترکیبی یا به تنهایی اضافه کرد.
فواید چای
اخیراً از فواید بسیار چای سبز صحبت های زیادی می شود و حتی چای را بهترین نوشیدنی پس از آب می دانند . چای محتوی میزان کمی از رنگدانه ها ، مثل کافئین و … است . چای سیاه و چای سبز هر دو از گیاه واحدی به دست می آیند. تفاوت در این است که برای تهیه چای سبز برگها را بخار داده ، گرد می کنند و سپس آنرا خشک می نمایند .
ولی برای تهیه چای سیاه برگ ها ، خشک شده ، تخمیر شده و برشته می شوند یعنی فرآیند بیشتری به روی چای صورت می گیرد. هم چای سیاه و هم چای سبز دارای رنگدانه هایی می باشند که اثر کاهش ابتلا به سرطان های مختلف در آنها دیده شده است . زمانی که چای با غلظتی مناسب دم بکشد ،تنها محتوی نیمی از کافئین یک پیاله قهوه است.
با این حال چای بدون کافئین هم وجود دارد . چای های گیاهی نیز دم کرده برگ گیاهان مختلف هستند و گفته می شود حاوی رنگدانه های چای، بدون وجود کافئین می باشند، که البته درست است ، اما رویه مصرف آنها بسیار مهم است ، چراکه ممکن است درمواردی نیز خطر زا بشوند . اگر مبتلا به بیماری تب یا به عبارتی حساسیت بهاره هستید، با مصرف اینگونه نوشیدنی ها بدنتان را تحریک نکنید .
مصرف چای تأمین کننده رنگدانه هایی است که شما به طریق دیگر دریافت نمی کنید، پس با مصرف متعادل این نوشیدنی مفید زمینه های سلا متی را درخود فراهم آورید.
مزایای چای سبز
چای سبز از ابتلای سلولهای طبیعی به سرطان و شیوع آن در بدن جلوگیری به عمل می آورد.
چای سبز دارای سطح زیادی از یک ماده شیمیایی به نام EGCG است که این ماده از بروز بیماریهای قلبی و سرطان جلوگیری به عمل می آورد. حتی می تواند عکس العمل شدیدی در مقابل رادیکالهای آزادی که باعث آسیب رگهای خونی می شود، نشان دهد یا باعث تغییر DNA موجود در ژنهای ما شوند.
علاوه بر این EGCG تحت تأثیر آنزیمی خاص و سیگنالهای بین سلولها قدرت خود ویرانگری سلولهای سرطانی را افزایش می دهد و رشد سلولهای سرطانی را کاهش و یا گاهی متوقف می کند. بنابراین این ماده محافظ در مقابل رشد سرطان است.
ظرفیت آنتی اکسیدان خون بدن تقریباً یک ساعت بعد از نوشیدن چای سبز افزایش پیدا می کند. حتی عواملی که باعث آسیب رساندن به DNA می شوند، بعد از نوشیدن چای حتی چای سیاه، کاهش پیدا می کنند.
چای سبز در جلوگیری از ابتلا به سرطان، بیماری های قلبی، جلوگیری از پوسیدگی دندان و افزایش طول عمر موثر است. چای سبز در بازار به اشکال مختلفی مانند کپسول، قرص، عصاره پودری و مایع و برگ گیاه خشک عرضه می شود.
چای دارای ترکیباتی است که محافظ قوی بدن در برابر سرطان های مختلف و بیماری های قلبی هستند. تحقیقات نشان می دهند که در برابر عفونت ها نیز موثر است و طول عمر را افزایش می دهد.
نرخ ابتلا به سرطان در افرادی که چای سبز می نوشند کم تر است و در زنان خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده به حدود نصف کاهش می یابد.
مکمل های چای سبز را باید به هنگام صرف وعده های اصلی غذا با یک لیوان آب مصرف کنید. دم کرده چای سبز را می توانید به تنهایی یا به هنگام صرف غذا میل کنید. برای تهیه هر فنجان، یک قاشق مرباخوری چای سبز را در آب داغ بریزید و بگذارید ۳ تا ۵ دقیقه دم بکشد، سپس چای را صاف کرده و بنوشید.
برگ های چای سبز حاوی مقدار زیادی ویتامین K هستند ولی در واقع یک فنجان دم کرده آن به هیچ وجه ویتامین K ندارد، به این معنی که برای افرادی که داروهای ضدانعقاد خون برای بیماری های قلبی استفاده می کنند، چای سبز چه به صورت فرآورده (مکمل ها) و یا دم کرده بسیار بی خطر است اما افرادی که نسبت به کافئین حساس هستند نباید بیش از اندازه از چای سبز استفاده کنند، زیرا در هر فنجان دم کرده آن،mg ۴۰ کافئین وجود دارد.
موارد منع مصرف چای
اعتقاد بر آنست که قبل و بعد از دریافت فرآورده‌های آهن و در شیرخواران نباید از چای سبز یا ترکیبات پلی فنول آن استفاده نمود. شواهد موجود حاکی از آنست که مقادیر بیش از ۲۵۰ میلی لیتر در روز با سوخت و ساز آهن تداخل نموده و موجب کم خونی می‌شود. شواهدی مبنی بر منع مصرف در حاملگی وجود ندارد با اینحال باید با پزشک مشورت نمود. مصرف چای سبز در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.
تداخلات دارویی چای
افزایش اثر متی سیلین و بنزیل پنی سیلین، تشدید اثر آسپیرین و سایر داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین (ویتامین K موجود در چای سبز میتواند بر ضد اثرات وارفارین عمل نماید).
عوارض چای
مصرف بیش از حد کافئین که در چای سبز و بعضی از عصاره های آن وجود دارد در بعضی از افراد باعث علائمی مانند عصبانیت، بیخوابی و بیقراری می‌شود.
توجهات ویژه
چای دارای مقادیر کم سدیم و مقدار زیادی پتاسیم است و از آنجا که بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مرحله پایانی بایستی مصرف پتاسیم خود را محدود نمایند، بایستی به این مسئله توجه نمایند. علاوه بر این انواع چای ممکن است موجب تحریک بروز آسم در افراد حساس شوند.
دانشمندان یکی دیگر از فایده های بالقوه سودمند چای را کشف کرده اند و می گویند که ممکن است در مقابل بیماری پارکینسون از انسان محافظت کند.آنها یک ماده شیمیایی ضداکسیداسیون (antioxidant) در چای سبز کشف کرده اند که از انسان در مقابل چندین نوع بیماری محافظت می کند.
متخصصان مصرف چای سبز را به کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه، لوزالمعده، روده، مری و ریه در انسان مربوط می دانند.این گیاه حاوی ماده قدرتمند و ضداکسیداسیون “پلی فنول” است. ثابت شده است این ماده در مقابل بیماری قلبی از بدن محافظت می کند.
پژوهش های پیشین درباره حیوانات نشان داده بود که عصاره چای سبز می تواند دارای خواص محافظتی در مقابل پارکینسون باشد، اما ساز و کار اصلی عامل محافظت روشن نشده بود.
مضرات احتمالی چای
۱- چای دندانها را لک دار و سیاه می کند.
۲- در چای ترکیباتی از جمله کافئین وجودارد که احتمال مبتلا شدن به بیماری ایجاد سیست در پستان را در برخی زنها افزایش می دهد ،البته این موضوع هنوز کاملا و صد در صد تائید نشده است.مقدار کافئین موجود در برگهای چای زیاد است ولی در یک فنجان مایع چی دم شده ثلث یک فنجان کافئین وجود دارد.کافئین از محرکهای سیستم اعصاب مرکزی است.
۳- چای ترشح اسید معدی را تحریک می کند ،بنابراین برای اشخاصی که زخم معده دارند توصیه نمی شود ولی آن را می توان با کمی شیر و شکر مخلوط کرد.ولی باید توجه کرد که شیر برخی از ترکیبت مفید چای نظیر تاننها را خنثی و بی آثر می کند.
۴- افراط در خوردن چای ممکن است جذب آهن آلی از خوراکی های گیاهی را متعسر سازد و موجب کم خونی شود.بخصوص در مورد اطفال توصیه می شودکه زیاد چای نخورند تا مبادا موجب کم خونی آنها شود .
۵- افراط در خوردن چای یعنی در حدود ۲ لیتر در روز ممکن است ایجاد یبوست نماید.