امداد و کمک های اولیه -ایست قلبی و تنفسی
امداد و کمک های اولیه
ایست قلبی و تنفسی
منظور از ایست قلبى حالتى است که ضربان قلب کاملاً از بین مى‌رود و منظور از ایست تنفسى از کارافتادن تنفس خود به‌خودى در فرد است. این حالات مى‌تواند به‌دنبال سکته قلبی، شوک، خونریزى‌هاى بسیار شدید، گیرکردن اجسام خارجى در حلق، غرق‌شدگی، برق‌گرفتگى و …. رخ مى‌دهد. ایست تنفسى اولیه ظرف دقایقى کوتاه باعث ایست قلبى مى‌شود و ایست قلبى اولیه نیز به‌سرعت به ایست تنفسى مى‌انجامد.
بیشترین شانس براى زنده‌ماندن ارگان‌هاى حیاتى بدن خصوصاً مغز در صورت ایست قلبى و تنفسى ۳ الى ۴ دقیقه است و در این فرصت باید سریعاً اقدامات اولیه براى مصدوم انجام شود.
اقدامات اولیه
احیاء قلبى – ریوى (CPR)
چنانچه پس از وقوع ایست قلبى – تنفسى در کمتر از ۴ دقیقه به فرد مصدوم رسیدگى شود و عملیات احیاء وى شروع گردد شانس زنده‌ماندن وى بالا خواهد رفت. قبل از شروع عملیات احیاء قلبى – ریوى باید مطمئن شد آیا فرد واقعاً دچار ایست قلبى – ریوى شده است یا خیر، چرا که انجام عملیات احیاء قلبى – ریوى بر روى فردى که دچار ایست قلبى نشده باشد، مى‌تواند منجر به ایست قلبى و مرگ وى شود و انجام ماساژ قلبى و دادن تنفس مصنوعى صرفاً در مواردى باید انجام شود که یا ایست کامل قلبى و تنفسى صورت گرفته باشد و یا وضعیت ضربان قلب و تنفس به‌گونه‌اى مختل باشد که باعث اختلال و افت شدید هوشیاری، بیهوشى مصدوم، کبودى صورت و لب‌ها و بروز اختلال شدید در علائم حیاتى شده باشد و با ادامه حیات وى منافات داشته باشد.
جهت اطمینان از ایست تنفسى با مشاهده حرکات تنفسى قفسه سینه مى‌توان به‌وجود تنفس در مصدوم پى برد و یا مى‌توان گوش یا گونه خود را نزدیک دهان وى قرار داد تا صداى تنفس وى را شنیده، یا جریان آن را حس کرد و یا از گرفتن شیشه ساعت یا آینه کوچک جلوى دهان و بینى مصدوم استفاده کرد تا بخارات خارج شده از دهان مصدوم مشخص شود.
سپس نبض بیمار بررسى مى‌شود. بهترین محل لمس نبض در بچه‌هاى کوچک نبض شریان رانى است که در ناحیه کشاله ران لمس مى‌شود و یا شریان بازوئى و بهترین محل نبض در بچه‌هاى بزرگتر (بالاى یک سال) و بالغین نبض گردنى است که در ناحیه گردن و پشت ناى قرار دارد. لمس نبض باید با دو انگشت نشانه و میانى صورت گیرد. در صورتى‌که هیچ‌گونه نبضى احساس نشود و یا مصدوم تنفس خودبه‌خودى نداشته باشد، عملیات احیاء باید مطابق دستور ذیل انجام شود:
۱. بیمار را به پشت بخوابانید و او را صدا بزنید و به آرامى تکان دهید تا پاسخ به تحریک مشخص شود.
۲. اگر بیمار بدون پاسخ باشد راه‌هاى تنفسى او را کنترل کنید. چنانچه راه تنفسى بسته است با کمک انگشت راه تنفسى وى را باز کنید و چنانچه راه تنفسى باز است ولى بیمار نفس نمى‌کشد تنفس مصنوعى را شروع کنید.
۳. در صورتى‌که از صدمه ندیدن مهره‌هاى گردنى مصدوم مطمئن هستید، گردن مصدوم را به جلو و سر او را به عقب خم نمائید تا مسیر راه هوائى مصدوم در بهترین و مستقیم‌ترین وضعیت واقع شود و چانه مصدوم را بالا و جلو بیاورید. در صورت صدمه دیدن مهره‌هاى گردنى بدون حرکت دادن به سر و گردن مصدوم با قراردادن چهار انگشت هر دست در یک طرف زاویه فکى و قراردادن شست‌ها روى چانه فک پائینى مصدوم را به‌سمت جلو و بالا آورد تا ضمن باز شدن دهان مسیر راه هوائى نیز مستقیم قرار گیرد.
۴. دو تنفس مناسب دهان به دهان به وى بدهید.
۵. نبض‌ها را لمس نمائید اگر ضربان نبض‌ها لمس شود باید به تنفس مصنوعى ادامه داد و اگر لمس نشود، ماساژ قلبى باید شروع شود.
۶. جهت انجام ماساژ قلبی، دست چپ خود را به‌حالت ضربدر پشت دست دیگر گذاشته پاشنه دست راست را بر روى جناق سینه به اندازه دو بند انگشت بالاتر از محل دوشاخه شدن جناق قرار دهید. آرنج‌ها نباید خم شوند. به کمک وزن بدن فشار محکمى به قفسه سینه وارد کنید تا جناق سینه به اندازه تقریبى ۴ الى ۵ سانتى‌متر به داخل برود. تعداد مفید ماساژ قلبى باید حدود ۱۰۰-۸۰ بار در دقیقه باشد و به ازاء هر ۱۵ ماساژ قلبى ۲ تنفس مصنوعى با روش دهان به دهان داده شود. در صورتى‌که فرد دیگرى به امدادگر کمک مى‌کند باید به ازاء هر ۵ ماساژ قلبى یک تنفس مصنوعى داده شود. امروزه براساس نظر متخصصین و بسیارى از مراجع علمى در عملیات احیاء قلبى – ریوى دونفره نیازى به قطع ماساژ قلبى براى انجام تنفس مصنوعى نیست و همزمان با انجام ماساژ قلب توسط یک فرد، فرد دیگر مى‌تواند تنفس مصنوعى را انجام دهد.
در ضمن بنا به نظر ایشان در انجام عمل احیاء قلبى – ریوى چه به‌شکل یک نفره و چه به‌شکل ۲ نفره براى افراد زیر ۸ سال به ازاء هر ۵ ماساژ قلبى یک تنفس مصنوعى لازم است (۵ به ۱).
۷. پس از گذشت یک دقیقه عملیات را به‌مدت ۴-۵ ثانیه جهت لمس نبض گردنى متوقف نمائید. اگر نبض لمس شود ماساژ قلبى را قطع نموده و چنانچه تنفس هم برقرار شده باشد تنفس مصنوعى را متوقف کنید. در صورت عدم لمس نبض و عدم برقرارى تنفس خودبه‌خودى ماساژ قلبى و تنفس مصنوعى را مجدداً شروع کنید و هر ۳ دقیقه یک‌بار عملیات را جهت لمس نبض‌ها به‌مدت ۴-۵ ثانیه متوقف نمائید.
در شیرخواران (زیر یک سال) تنفس به روش دهان به دهان و بینى است یعنى دهان امدادگر روى بینى و دهان کودک قرار مى‌گیرد و تنفس مصنوعى با شدت و حجم ملایم‌تر از بالغین که باعث پارگى ریه کودک نشود انجام مى‌شود. در کودکان بالاى یک سال مانند بزرگسالان تنفس دهان به دهان انجام مى‌شود ولى با شدت و حجم ملایم و متوسط. براى شیرخواران در هنگام ماساژ قلبى فقط از فشار روى جناق سینه با دو انگشت اشاره و میانى استفاده مى‌شود و در کودکان بالاى یک سال فقط از فشار یک دست استفاده مى‌شود تا صدمه‌اى به قلب و ارگان‌هاى داخلى نرسد.
نکات مهم
۱. فرد را نباید روى سطح نرم مثل تشک و یا تختخواب بخوابانید بلکه سطح سختى مثل کف اتاق بهتر است.
۲. در تنفس دهان به دهان باید بینى مصدوم را با دو انگشت خود ببندید تا هوائى که به ریه‌ها دمیده مى‌شود مستقیماً از آن خارج نشود.
۳. موقعیت سر و گردن را درست تنظیم کنید.
۴. طى عملیات احیاء فردى را جهت تماس با اورژانس یا پزشک مأمور نمائید.
۵. باید دهان شما با دهان مصدوم کاملاً مماس باشد تا هوائى از بین آنها خارج نشود. براى پیشگیرى از انتقال بیمارى‌ها در حین انجام تنفس مصنوعى مى‌توان از ماسک ویژه این کار یا پارچه تورى مناسب استفاده نمود.
۶. عملیات احیاء را تا زمانى‌که فرد باتجربه یا پزشک بر بالین بیمار برسد و یا تا زمانى‌که وى به درمانگاه منتقل شود ادامه دهید.
۷. چنانچه مصدوم مشکوک به ضایعه نخاعى است، سر را مختصرى به عقب کشیده به آرامى کمى به عقب خم نمائید سپس تنفس مصنوعى و ماساژ قلبى را ادامه دهید.
۸. حداکثر زمان انجام عملیات احیاء قلبى – ریوى در منابع علمى مختلف، گوناگون ذکر شده اما مدت زمانى بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زمانى مناسب به‌نظر مى‌رسد که پس از این مدت اگر عملیات احیاء موفق به نجات مصدوم یا بیمار نگردید مى‌توان از ادامه عملیات خوددارى نمود.