گذری به زندگینامه پروین اعتصامی

شرح حال و مقام ادبی خانم پروین اعتصامی

شاعرهء بزرگ ایران در ۲۵ اسفند ماه ۱۲۸۵ شمسی در شهر تبریز بدنیا آمد و در کودکی همراه پدر خود به تهران آمده و رحل اقامت را گزیدند. پروین ادبیات فارسی و عربی را نزد پدر ادیب خود آموخت و سپس زبان انگلیسی را در مدرسه دخترانه آمریکایی به سال ۱۳۰۳ شمسی به پایان رسانید. پروین در سال ۱۳۱۳ با پسر عموی پدرش ازدواج نمود و همراه شوهر به کرمانشاه رفت ولی پس از دوماه و نیم بر اثر عدم تفاهم شوهر خود را ترک و به منزل پدر بازگشت و پس از ۹ ماه با بخشیدن مهریه خود طلاق گرفت.

و تا پایان عمر بی همسر بسر برد و به سرودن اشعار و به کار بردن قریحه تا بناکش مشغول بود. مونس و همدم و مددکار او پدرش بود. دانشمند و سخن شناس یوسف اعتصامی در سال ۱۳۱۶ دار فانی را وداع گفت و پروین را یکه و تنها گذاشت. غم مرگ پدر روح حساس پروین را سخت آزرده و پریشان ساخت و بر وی تاثیری بس عمیق گذاشت تا اینکه در نیمه شب شنبه ۱۶ فروردین ۱۳۲۰ در سن ۳۵ سالگی دارفانی را وداع گفته و به سرای جاویدان شتافت.

پیکر پروین را در صحن حدید قم در مقبره خانوادگی اعتصامی پهلوی پدرش به خاک سپردند و بر سنگ آرامگاه اش شعری را که خود برای روز مرگش سروده بود حک کردند.

این شعر را برای سنگ قبر خودم سروده‌ام

اینکه خاک سیهش بالین است                                                    اختر چرخ ادب پروین است

خاک در دیده بسی جان فرساست                                              سنگ بر سینه بسی سنگین است

بیند این بستر و عبرت گیرد                                                        هرکه را چشم حقیقت بین است

هرکه باشی وز هرجا برسی                                                      آخرین منزل هستی این است

اندر آنجا که قضا حمله کند                                                          چاره تسلیم و ادب تمکین است

خرم آن کس که در این محنت گاه                                                  خاطری را سبب تسکین است

پدر پروین آقای یوسف اعتصامی ( اعتصام الملک) از ادبا، نویسندگان، دانشمندان و خوشنویسان معروف عصر خود بوده است وی اصالتا آشتیانی بوده و در تبریز زندگی کرده است و در جوانی به تهران آمده است او چند مدتی ریاست کتابخوانه دارالتالیف وزارت معارف را عهده داره بوده است.

در سالهای آخر عمر ریاست کتابخانه مجلس را داشت تا اینکه در سن ۶۳ سالگی در سال ۱۳۱۶ زندگانی را وداع گفت. تالیفاتی چند از او باقی است از جمله دوره ی مجله بهار قلائد الادب فی شرح اطواق الذهب و ترجمه چند کتاب فرانسه. لازم بذکر است که جد پروین اعتصامی بزرگ میرزا ابراهیم آشتیانی مستوفی ایالت آذربایجان بوده است.

مقام ادبی پروین اعتصامی در ادبیات ایران

پروین اعتصامی از کودکی شعر گفته و بر پدر عرضه می داشته است. پدر سخن شناس او را تشویق و راهنمایی می‌کرده است .اشعار پروین گذشته از روانی و فصاحت و یکدستی دارای مضامین عالیه و حکیمانه است آنچنان پند و اندرز می دهد و حقیقت را بیان می‌کند که گوئی حکیمی سال خورده و عارفی سنجیده لب سخن گشوده است  و چنین گوهر گران بها برهم مینهد و این جوانه زنی بسیار جای شگفت دارد و همین کافی است که او را از شاعره های عالی مقام قرارداده است.

استاد سخن شادروان ملک الشعرای بهار که خود معاصره پروین بود می گوید خانم پروین اعتصامی به تمام شرایط شاعری عمل کرده است هرگاه تنها غزل (سفر اشک) از این شاعره شیرین زبان باقی مانده بود کافی بود که وی را در بارگاه شعر و ادبیات جایگاهی عالی و ارجمند بخشد تا چه رسد به لطف حق،کعبه دل، گوهرسنک، حدیث مهر و … که همه از او بوده و هر یک برهان آشکار داشته و سخندانی پروین عزیز است.

بهار می گوید خواننده در این قصاید خود را یک باره در عوالمی رنگارنگ که بصورت عالم مستقل درآمده باشد می ببیند. طرز بیان ناصر خسرو را در تمثیلات سنائی و استغنای حافظ را در فصاحت و صراحت سعدی می نگرد حکیمی عارف و عارفی حکیم و ناصحی پاک سرشت جای بجای در خود نمائی و جلوه گری است.

خلاصه پروین شاعره ایست اهل معنی و تفکر با احساسات بسیار لطیف و قلبی مالامال از محبت و عشق و سری پرشور و روحی وابسته بعالم ملکوت و جهان حقیقت قریحه اش تابناک و درخشان و طبعش همچو آب روان است و عشق به حقایق و معنویات در اشعارش به خوبی نمایان است با این اوصاف پروین از شاعره های نامی و عالی مقام ایران بوده و شعرهایش جاویدان است.

آثار و سبک شاعری پروین اعتصامی

دیوان این شاعر منحصر بفرد دارای ۲۳۸ قطعه شعر است . ۶۵ قطعه این دیوان به شکل مناظره است . اکثر شعر های پروین اعتصامی در قالب قطعات ادبی است که با دید انتقادی موضوعات اجتماعی را به تصویر کشیده است. مناظره های زیبایی بین حیوانات و گیاهان و عناصر طبیعت را پروین اعتصامی به تصویر کشیده است.

ملک الشعرای بهار برای مقدمه دیوان پروین اعتصامی متنی را نویسندگی می‌کند.  قسمتی از محتوای متن اینگونه است: دیوان پروین ترکیبی از سبک و شیوه ی لفظی و معنوی است که با سبکی مستقل آمیخته شده است. همه این سبک ها با اسلوب مستقلی که مخصوص دنیای امروزی است و بیشتر به دنبال حقیقت جویی است ترکیب شده و شیوه ای خارق العاده و فاضلانه را ایفاکرده است.

اشعار پروین اعتصامی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

۱- دسته اول دارای پند و نصیحت است که همانند اشعار ناصر خسرو است این دسته را به سبک خراسانی می‌نماند.

۲- دسته دوم اشعاری است که دارای جنبه های داستانی مخصوصا از نوع مناظره دارد و بنا به گفته ها به سبک سعدی بزرگ نام نزدیک است که دارای شهرت والایی است. به این دسته از اشعار سبک عراقی گفته می‌شود.

ادامه تحصیل پروین اعتصامی

پروین اعتصامی بزرگ در سن ۱۸ سالگی فارغ التحصیل شد و در طی دوران تحصیلش بسیار ممتاز و خوب بوده است. وی قبل از رفتن به مدرسه فارسی زبان عربی و انگلیسی را نزد پدرش آموخته بوده است به دلیل علاقه زیاد پروین به داستان و شعر توانسته بود داستان های گوناگون انگلیسی را بخواند و درک می کرد.