سنگ کیسه صفرا و علائم و نشانه های آن

سنگ کیسه صفرا چیست ؟

سنگ کیسه صفرا (کوله لیتیاز) یعنی تشکیل سنگ در داخل کیسه صفرا. کیسه صفرا عضوی در بخش تحتانی کبد است که صفرای ترشح شده از کبد در آن تجمع یافته هنگام نیاز از طریق مجرای صفراوی مشترک (CBD) به روده باریک ریخته می‌شود.

• سنگ کیسه صفرا بسیاری اوقات هیچ علامتی ندارد که به درمان نیز نیاز ندارد.
• سنگ کیسه صفرای علامت‌دار ممکن است موجب کوله‌سیستیت مزمن شود. علائم بیماری به صورت کولیک صفراوی (درد مزمن به مدت ساعت‌ها در ربع فوقانی راست شکم که به پشت و شانه راست انتشار دارد) گاه همراه با تهوع و استفراغ است. گاهی درد به دنبال مصرف غذای چرب می‌باشد. ممکن است بیماری سال‌ها علائم سنگ کیسه صفرا را داشته باشد ولی وارد مرحله حاد نشود.
• سنگ‌های کیسه صفرا که از کلسترول تشکیل شده‌اند.

کیسه صفرا عضوی از بدن است که تا وقتی کارش را درست انجام می دهد، کسی متوجه حضور آن نمی شود و به آن اهمیت نمی دهد. خیلی وقت ها همین کم توجهی ها به کیسه صفرا و خواسته های اوست که با دردهای شدید، ناراحتی خود را اظهار می کند. آن وقت است که دیگر زندگی فرد مختل شده و تمام حواسش به همین کیسه صفرا جمع می شود.

سنگ کیسه صفرا در چه افرادی بیشتر دیده می شود؟

سنگ کیسه صفرا در  خانم‌های میانسال (۵۰–۴۰ ساله)، مصرف قرص‌های ضد حاملگی و استروژن، چاقی، کاهش وزن سریع، دیابت یاسیروز، رژیم غذایی پرچرب و کم فیبر، سابقه خانوادگی بیماری کیسه صفرا شایع می باشد

• سونوگرافی و کلانژیوگرافی آندوسکوپیک پس رونده (ERCP) گاه در تشخیص مفید است.

سنگ کیسه صفرا چه علائمی دارد؟

یکی از اعمال بی شمار کبد، ترشح صفراست. قسمت عمده صفرا به صورت تغلیظ شده در کیسه صفرا ذخیره می شود و تا زمانی که به آن نیاز نباشد از کیسه صفرا خارج نمی شود.
کیسه صفرا، صفرای غلیظ خود را در پاسخ به بعضی محرک های دستگاه گوارش مانند ورود غذای چرب به آن و ترشح برخی از هورمون ها، آزاد می کند. برخی شرایط غیر طبیعی مثل افزایش نامتناسب برخی از ترکیبات تشکیل دهنده صفرا، باعث رسوب صفرا در کیسه صفرا و تشکیل تدریجی سنگ می شود.

عوامل تشکیل سنگ در کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرا شیوع نسبتا زیادی دارند. از دیدگاه طب نوین عواملی که می توانند باعث تشکیل سنگ در کیسه صفرا شوند شامل چاقی، رژیم غذایی پرکالری و چرب، عوامل ژنتیکی، کاهش حرکت و اختلالات تخلیه کیسه صفراست(مثلا در اثر جراحی ها، تغذیه وریدی، سوختگی) همچنین مصرف قرص های ضد بارداری، حاملگی، کاهش سریع وزن به دنبال یک رژیم غذایی سخت و مصرف برخی داروها می توانند این سنگ را ایجاد کنند.

مهم ترین علامت وجود سنگ در کیسه صفرا

احساس درد و فشار شدید و مداوم در قسمت بالا و راست شکم است و غالباً ناحیه بین دو کتف، کتف راست یا شانه تیر می کشد. این درد معمولا به طور پایدار وجود دارد ولی گاهی شدت آن بسیار افزایش می یابد که این درد شدید می تواند از ۱۵ دقیقه تا ۵ ساعت طول بکشد و سپس به آرامی فروکش می کند. علاوه بر درد، علائمی همچون، احساس مبهم پری در معده، آروغ زدن و نفخ شکم نیز می تواند نشانه وجود سنگ صفرا باشد.

شرح برخی از عوامل هشدار دهنده سنگ کیسه صفرا

برخی نشانه ها و علائم هشدار دهنده وجود دارند که می توانند به تشخیص درد ناشی از سنگ کیسه صفرا نسبت به منابع دیگر شکل گیری درد کمک کنند که در ادامه با برخی از آنها بیشتر آشنا می شویم.

درد در ناحیه شکم

یکی از نسختین و بارزترین نشانه های سنگ کیسه صفرا درد در ناحیه شکم است که به ویژه پس از وعده های غذایی چرب شکل گرفته و از بین می رود.

درد سنگ کیسه صفرا به عنوان یک ناراحتی شدید و مبهم در قسمت بالایی سمت راست شکم توصیف می شود. درد ممکن است به کمر و در برخی موارد به شانه راست نیز سرایت کند. تلاش کیسه صفرا برای حرکت دادن سنگ موجب شکل گیری درد می شود.

زرد شدن پوست

اگر مجرای صفرا مسدود شده باشد، تجمع صفرا موجب افزایش تراکم ماده ای به نام بیلی روبین می شود. بیلی روبین ماده ای زرد رنگ است که کبد به طور معمول به صفرا تبدیل می کند.

تجمع بیلی روبین در بدن می تواند به شرایطی به نام زردی منجر شود که زرد شدن پوست بدن را به همراه دارد. با افزایش تراکم بیلی روبین در جریان خون، این ماده در پوست رسوب کرده و آن را زرد می کند. حتی سفیدی چشم های انسان نیز در این شرایط زرد می شوند.

احساس بیماری یا استفراغ

جای شگفتی نیست که احساس درد در ناحیه شکم احساس استفراغ را در فرد ایجاد کند و درد ناشی از سنگ کیسه صفرا نیز از این شرایط مستثنی نیست. این امکان وجود دارد که درد با درد ناشی از گرفتگی عضلانی یا مشکلات دیگر مانند سوزش سردل اشتباه گرفته شود.

با این وجود، تفاوت درد ناشی از سنگ کیسه صفرا با دلایل دیگر ممکن است در این باشد که احساس درد پس از غذا خوردن، یعنی زمانی که کیسه صفرا وارد عمل می شود، شکل می گیرد. حالت تهوع به اندازه درد شکمی نشانه ای شایع نیست، اما اگر حالت تهوع و استفراغ شدید وجود دارد، این نشانه ها به رسیدگی فوری و نظارت پزشکی نیاز دارند.

تب کردن

سنگ کیسه صفرا موجب التهاب کیسه صفرا می شود که از نظر پزشکی به نام کولسیستیت شناخته می شود. یک دوره التهاب می تواند برای چند ساعت، یا حتی چند روز ادامه یابد. در این شرایط تب غیر معمول نیست.

از دیگر دلایل التهاب کیسه صفرا می توان به مصرف الکل، عفونت ها، یا تومورهایی که مجاری صفراوی را مسدود می کنند، اشاره کرد، اگرچه سنگ کیسه صفرا دلیل شماره یک محسوب می شود. کولسیستیت به ویژه در صورت همراهی با تب نیازمند نظارت پزشکی است.

ابتلا به پانکراتیت

بروز مشکل در لوزالمعده ممکن است ریشه در کیسه صفرا داشته باشد. کبد در کنار لوزالمعده قرار دارد که همانند صفرا آنزیم های گوارشی را در منطقه ای مشابه از دستگاه گوارش ترشح می کند. دو مجرا در نزدیکی روده با هم ملاقات می کنند، از این رو بروز مشکل در یکی از آنها می تواند بر دیگری تاثیرگذار باشد.

یک سنگ کیسه صفرا ممکن است به حرکت درآمده و در مجرای لوزالمعده گرفتار شود که موجب التهاب و نشانه مشخص درد شکمی می شود. اگر به پانکراتیت – التهاب کبد – مبتلا هستید ممکن است تب و ضربان سریع نبض را نیز تجربه کنید.

چاقی یا رژیم های غذایی سخت

اگر وزن خود را به سرعت کاهش داده اید یا به سطوح چاقی رسیده اید، ممکن است سنگ کیسه صفرا در این زمینه نقش داشته باشد. سنگ کیسه صفرا خود موجب کاهش وزن نمی شود، با این وجود رژیم های غذایی سخت که موجب کاهش وزن سریع می شوند می توانند شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کیسه صفرا قرار دهند.

چاقی تعادل کلسترول، لسیتین و اسیدهای صفراوی را در کیسه صفرا بر هم می زند و حمل وزن اضافه می تواند تخلیه کیسه صفرا را دشوارتر ساخته و شرایط برای سخت شدن صفرای سرشار از کلسترول فراهم شود. در همین حال، کاهش وزن بیش از ۳ پوند (۱.۳۶ کیولگرم) در هفته نیز می تواند تعادل کیسه صفرا را بر هم زده و تخلیه آن را دشوارتر سازد.

عمل های جراحی برای کاهش ظرفیت معده نیز می تواند به کاهش وزن سریع و در نتیجه شکل گیری سنگ های کیسه صفرا منجر شوند.

تغییرات در ادرار یا مدفوع

تغییرات در رنگ ادرار و مدفوع می توانند نشانه ای از بروز مشکل در کیسه صفرا باشند. ادرار ممکن است ظاهری چای مانند به خود بگیرد، در شرایطی که مدفوع ممکن است رنگ روشن عجیبی داشته باشد. اگر با این نشانه ها به همراه علائم دیگر مواجه شده اید، مراجعه به پزشک بهترین گزینه است.

بی اثر بودن داروهای ضد درد

اگر با درد مزمن در قسمت میانی بدن خود مواجه هستید که با مصرف داروهای ضد درد بدون نسخه نیز از بین نمی رود ممکن است مشکل از کیسه صفرا سرچشمه گرفته باشد.

نشانه ای دیگر عدم تسکین درد شکمی پس از خروج گاز است. پزشک خود را از این مساله آگاه کنید زیرا می تواند در تشخیص سریع‌تر سنگ کیسه صفرا بسیار موثر باشد.

آروغ زدن های بی دلیل

سنگ کیسه صفرا ممکن است موجب افزایش آروغ زدن و گاز کلی درون بدن شود، اگرچه دفع گاز نیز کمکی به تسکین شرایط نمی کند.

گاز اضافه می تواند گاهی اوقات به واسطه مصرف برخی مواد غذایی مانند لبنیات شکل بگیرد، اما در مورد سنگ کیسه صفرا ممکن است کاهش در اشتها را نیز به همراه داشته باشد.

حساسیت به غذاهای چرب

همه مواد غذایی موجب احساس درد در ناحیه شکم به واسطه سنگ کیسه صفرا نمی شوند، اما اگر اغلب غذاهای چرب مصرف می کنید ممکن است متوجه افزایش علائم شوید.

افزایش حساسیت به وعده های غذایی چرب به دلیل آن است که چربی موجب انقباض کیسه صفرا می شود، که به طور بالقوه درد را تشدید می کند.

عوامل خطرآفرین دیگر

در بسیاری از موارد سنگ کیسه صفرا، بیمار تا زمانی که یک سنگ موجب بروز انسداد نشود از این شرایط آگاه نمی شود. با این وجود، این که با افزایش درد ناشی از سنگ کیسه صفرا مواجه نیستید، دلیل بر آن نمی شود تا یک سبک زندگی پیشگرانه را دنبال نکنید که شامل فعال بودن از نظر جسمانی، پرهیز از رژیم های غذایی سرشار از چربی و کلسترول، مصرف فیبر به میزان کافی، و صحبت با پزشک درباره داروهای حاوی استروژن می شود.

درمان سنگ کیسه صفرا 

در اکثر مواقع، به درمان سنگ‌های صفراوی نیازی نیست، مگر آنکه این سنگ‌ها موجب درد و ناراحتی شوند. گاهی‌اوقات سنگ‌های صفراوی خودشان از بین می‌روند، بدون آنکه فرد حتی متوجه شود. کسانی که درد دارند، پزشک احتمالا عمل جراحی را به آنها توصیه خواهد کرد. در موارد نادر ممکن است دارو تجویز شود.

کسانی که انجام عمل حراجی برای‌شان خطرناک است، از طریق پوست یک لوله‌ی دِرَن در داخل کیسه صفرایشان قرار داده می‌شود و عمل جراحی‌شان تا زمانی‌که خطر جراحی‌ کاهش یابد، به‌تعویق می‌افتد.

۱. درمان طبیعی و داروهای خانگی

کسانی که سنگ‌کیسه صفرا  دارند اما هیچ علائمی ندارند، می‌توانند تغییرات خاصی در سبک زندگی‌‌شان ایجاد کنند. مثلا:

• حفظ وزن ایده‌آل؛
• اجتناب از کاهش وزن سریع؛
• پیروی از یک رژیم غذایی ضدالتهاب؛
• ورزش منظم؛
• مصرف مکمل‌های تأییدشده طبق دستور پزشک‌.

برخی از مکمل های غذایی که می‌توانید مصرف کنید، عبارتند از: ویتامین C، آهن و لسیتین. در یک بررسی مشخص شد ویتامین C و لسیتین می‌توانند احتمال ابتلا به سنگ‌های صفراوی را کاهش بدهند. درمورد دُز مناسب این مکمل‌ها، با پزشک‌تان صحبت کنید.

برخی از مردم تصور می‌کنند پاکسازی کیسه صفرا با روزه گرفتن و سپس مصرف روغن زیتون و آبلیمو، به دفع سنگ‌های صفرا کمک می‌کند. هیچ شواهدی مبنی بر مؤثر بودن این روش وجود ندارد و حتی ممکن است باعث شود سنگ‌های صفراوی در مجرای صفرا گیر کنند.

۲. جراحی

ممکن است پزشک مجبور شود با جراحی لاپاراسکوپی، کیسه صفرا را بردارد. این جراحی رایج است و به بیهوشی عمومی نیاز دارد. جراح معمولا ۳ یا ۴ شکاف در شکم بیمار ایجاد خواهد کرد، سپس در داخل یکی از شکاف‌ها یک دستگاه کوچک چراغ‌دار قرار می‌دهد و کیسه صفرا را با دقت بیرون می‌آورد.

اگر حال عمومی بیمار مساعد باشد، معمولا در همان روز عمل یا روز بعد مرخص می‌شود.

ممکن است مدفوع بیمار پس از برداشتن کیسه صفرا، آبکی یا شل شود. با برداشتن کیسه صفرا، مسیر صفرا از کبد به روده‌ی کوچک تغییر می‌کند. صفرا دیگر از کیسه صفرا عبور نمی‌کند و کمتر غلیظ می‌شود، درنتیجه‌ موجب اسهال می‌شود. برای درمان آن، فرد باید از یک رژیم غذایی کم‌چرب پیروی کند تا بدنش صفرای کمتری آزاد کند.

۳. درمان‌های غیرجراحی

امروزه برای درمان سنگ کیسه صفرا به‌ندرت از دارو استفاده می‌شود، چون تکنیک‌های لاپاراسکوپیک و روباتیک، جراحی را بسیار کم‌ریسک‌تر کرده‌اند. بااین‌حال افرادی که تمایلی به جراحی ندارند، می‌توانند برای حل کردن سنگ‌های صفراوی ناشی از کلسترول، ۲ تا ۴ بار در روز داروی اورسودیول (اکتی‌گال، اورسو) مصرف کنند. ممکن است چندین سال طول بکشد تا داروها، سنگ‌های صفراوی را از بین ببرند و اگر درمان قطع شود، ممکن است سنگ‌های صفراوی دوباره تشکیل شوند.

سنگ‌شکنی با موج ضربه‌ای، یک گزینه‌ی دیگر است. دستگاه سنگ‌شکن، با تولید امواجی که از بدن فرد عبور می‌کنند، سنگ‌های صفراوی را می‌شکند.