قیام ۱۵ خرداد چگونه شکل گرفت و آزادی امام خمینی در چه سالی رخ داد؟

قیام ۱۵ خرداد

در قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ ش برخی از مردم در شهر های مختلف کشور دست به راهپیمایی زدند و اعتراض خود را به دستگیری امام خمینی اعلام کردند. علت دستگیری امام خمینی سخنرانی او در مدرسه فیضیه قم علیه حکومت پهلوی و محدرضا پهلوی شاه ایران بود. امام خمینی حکومت پهلوی را به حکومت یزید تشبیه کرده بود.

تظاهرات و اعتراض ها در تهران، قم و ورامین به خشونت کشیده شد و جمعیت زیادی از مردم توسط نیروهای شاه کشته شدند. امام خمینی این روز (قیام ۱۵ خرداد) عزای عمومی اعلام کردند و در تقویم جمهوری اسلامی ایران تعطیل رسمی است.

سخنرانی امام و بازداشت ایشان توسط رژیم

با تعیین زمان قبلی در روز ۱۳ خرداد سال ۱۳۴۲ش در ساعت شش و نیم عصر امام خمینی در مدرسه فیضیه قم حاضر و در حضور پر ازدحام مردم در ابتدا روزه خواند و بعد سخنرانی خود را آغاز کرد. ایشان با صراحت تمام رژیم شاهنشاهی را مورد انتقاد قرار داد و حملۀ مأموران رژیم را در روز دوم فروردین ماه سال ۱۳۴۲ش به مدرسۀ فیضه، به واقعه کربلا تشبیه نمود که با گریه و ناراحتی حاضرین همراه بود.

در روز سخنرانی مأموران حکومت در حالت آماده باش بودند. در هنگام سحر ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش نیروهی حکومت به خانه امام رفتند و ایشان را بازداشت کرده و به همراه بهاءالدین محلاتی و سید حسن قمی به تهران بردند.

تظاهرات مردم

در صبح روز پانزدهم خرداد هنگامی که مردم قم و دیگر شهر ها متوجه دستگیری امام خمینی شدند دست به اعتراض زده و راهپیمایی کردند و شعار “یا مرگ یا خمینی” در تمام قم به گوش میرسید. همچنین در تهران دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس های درسشان را تعطیل کرده و به تظاهرات مردم پیوستند. لحظه به لحظه به تعداد تظاهرکنندگان اضافه می شد و همه ی اغشار مردم در این تظاهرات شرکت کرده و اعتراض خود را به دستگیری امام اعلام کردند.

کشتار مردم در قیام ۱۵ خرداد

تظاهرات مردم تا دو روز ادامه داشت و مأموران نظامی حکومت که در مرکز شهر و نقاط حساس شهر های تهران و قم مستقر بودند، به سوی مردم معترض تیراندازی کرده و تعداد زیادی از آنها کشته و زخمی شدند. دهقانان ورامینی که کفن پوشیده بودند در حمایت از امام خمینی به سوی تهران می آمدند که در سر پل باقرآباد با نیرو های نظامی روبرو شدند و تعدادی کشته یا مجروح شدند. تعداد کشته شدگان در قیام ۱۵ خرداد ۸۶ نفر و زخمی ها ۱۹۳ نفر اعلام شد.

واکنش رژیم پهلوی

در روز ۱۷ خرداد ۱۳۴۲ش بعد از آرام شدن درگیری ها، نخست وزیر کشور اسدالله علم در مصاحبه ای با روزنامه هرالد تریبون گفت که امام و دیگر علما محاکمه نظامی خواهند شد و احتمال دارد حکم اعدام آن ها صادر شود. دو روز بعد نیز شاه در پی سخنرانی امام خمینی و اعتراضات، اعلام کرد شخصی به نام عبدالقیس از بیروت وارد فرودگاه مهرآباد شده و در گمرک نزدیک به یک میلیون تومان پول از او به دست آمده و این چنین اعتراف کرده است که جمال عبدالناصر این پول را برای اشخاص معینی در ایران فرستاده است.

تظاهرات مردم را به پول بیگانگان و تحریک جمال عبدالناصر دانست زیرا در آن زمان به دلیل همکاری های شاه و اسرائیل، عبدالناصر روابط خصومت آمیزی با شاه داشت. نخست وزیر دستور داد که از خانوادۀ کشته شدگان قیام ۱۵ خرداد حمایت شود و برای خانواده هایی که سرپرست خود را از دست داده اند ماهانه مبلغی تا بهمن سال ۱۳۵۷ از بودجه داده می شد.

واکنش روحانیون و عالمان دین

علما با فرستادن نامه، تلگراف و صدور اعلامیه به تهران که برخی از آنها خطاب به حکومت بود، طی انتقاد از رژیم، خواهان آزادی امام و دیگر بازداشتان بودند. برخی دیگر از علما با رفتن به نزد امام در زندان قصر برای امام آرزوی سلامتی و استواری میکردند.

مهاجرت روحانیون به تهران

حدودا بعد از گذشت یک ماه از قیام ۱۵ خرداد عده ای از روحانیون دست به مهاجرت زده و به تهران آمدند. دولت مانع ورود دیگر روحانیون به تهران میشد و هواپیمایی را که در آن سید محمد هادی میلانی بود را مجبور به بازگشت کرد. اما باز هم روحانیون به تهران مهاجرت می کردند و در تهران جلسات گوناگونی را برگزار می کردند و آمادگی خود را برای ایستادگی در اقدامات دولت اعلام می کردند.

همچنین مردم نیز از علما و روحانیون حمایت می کردند و شاه مجبور به عقب نشینی شد و اعلام کرد که هیچ گونه آسیبی به امام نمی رسد و نماینده های علما می توانند به ملاقات امام بروند و بدین سان با آزادی امام خمینی اوضاع آرام شد و مهاجرت علما پایان یافت.

آزادی امام خمینی

سرانجام مراجع تقلید اعلامیه ای را صادر کردند حاکی بر اینکه امام خمینی از مجتهدین جامع الشرایط و مرجع تقلید هستند و براساس قانون از بازپرسی و تعرض، مصون است. سپس با انتشار این اعلامیه رژیم مجبور شد برای فرو نشاندن نارضایتی های عمومی امام را آزاد کند. امام خمینی در ۱۵ فروردین ۱۳۴۳ش آزاد شد و به منزل خود در قم منتقل شد. خبر آزادی امام باعث شادی فراوان مردم قم و شهر های دیگر شد. دولت دلیل آزادی امام را علاقه مندی حکومت به مذهب و احترام به مقام روحانی بیان کرد.

بزرگداشت قیام ۱۵ خرداد

امام خمینی روز ۱۵ خرداد را مانند روز عاشورا عزای عمومی اعلام کرد و این روز را روز حماسه و تولد جدید اسلام نام گذاری کرد و همچنین بعد از انقلاب ۱۵ خرداد را در تقویم جمهوری اسلامی ایران تعطیل رسمی اعلام شد و از آن موقع تا امسال برای یادبود کشته شدگان قیام ۱۵ خرداد مراسم هایی برگزار می شود.
قطعا هیچ تغییر و انقلابی بی ریشه و عامل بوجود نمی آید و نیاز به بستر و عوامل شکل گیری دارد. قیام ۱۵ خرداد جنبشی ماندگار و موثر است و نکته مثبتی در کارنامه انقلاب اسلامی ایران است. قیام ۱۵ خرداد مقدمۀ تحولات و تغییرات بی نظیری شد که می توان آن را “یوم الله” نام برد.

در حقیقت مهم ترین عامل تشکیل دهنده قیام ۱۵ خرداد، احساس و اعتقاده عمیق مردم دربارۀ دین ستیزی، ارزش ستیزی، و به حاشیه بردن دین و حکم کردن ارزش های مرده و انحطاط یافته غربی و غیر دینی بود به این معنا که تقاضای عمومی مردم برای تصحیح و دگرگونی در ناهنجاریهای دینی، تفکری و اخلاقی که در حال شکل گرفتن بود.