درباره ماه رمضان + آثار روزه و فوائد آن

درباره ماه رمضان

رمضان اسمی از اسماء الهی می‏باشد و نبایست‏به تنهائی ذکر کرد مثلا بگوئیم، رمضان آمد یا رفت، بلکه باید گفت ماه رمضان آمد، یعنی ماه را باید به اسم اضافه نمود، در این رابطه به سخنان حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) گوش فرا می‏دهیم. 

رمضان از اسماء الله است

هشام بن سالم نقل روایت می‏نماید و می‏گوید: ما هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابی جعفر امام باقر (علیهما السلام) بودیم، پس سخن از رمضان به میان آوردیم. 
فقال علیه السلام: لا تقولوا هذا رمضان، و لا ذهب رمضان و لا جاء رمضان، فان رمضان اسم من اسماء الله عز و جل لا یجیی و لا یذهب و انما یجیی‏ء و یذهب الزائل و لکن قولوا شهر رمضان فالشهر المضاف الی الاسم و الاسم اسم الله و هو الشهر الذی انزل فیه القرآن، جعله الله تعالی مثلا و عیدا و کقوله تعالی فی عیسی بن مریم (علیهما السلام) و جعلناه مثلا لبنی اسرائیل. (۱) 
امام علیه السلام فرمود: نگوئید این است رمضان، و نگوئید رمضان رفت و یا آمد، زیرا رمضان نامی از اسماء الله است که نمی‏رود و نمی‏آید که شی‏ء زائل و نابود شدنی می‏رود و می‏آید، بلکه بگوئید ماه رمضان، پس ماه را اضافه کنید در تلفظ به اسم، که اسم اسم الله می‏باشد، و ماه رمضان ماهی است، که قرآن در او نازل شده است، و خداوند آن را مثل و عید قرار داده است همچنانکه پروردگار بزرگ عیسی بن مریم (سلام الله علیهما) را برای بنی اسرائیل مثل قرار داده است، و از حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) روایت‏شده که حضرت فرمود: «لا تقولوا رمضان و لکن قولوا شهر رمضان فانکم لا تدرون ما رمضان‏» (۲) شما به راستی نمی‏دانید که رمضان چیست (و چه فضائلی در او نهفته است). 

واژه رمضان و معنای اصطلاحی آن

رمضان از مصدر «رمض‏» به معنای شدت گرما، و تابش آفتاب بر رمل… معنا شده است، انتخاب چنین واژه‏ای براستی از دقت نظر و لطافت‏خاصی برخوردار است. چرا که سخن از گداخته شدن است، و شاید به تعبیری دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بی امانش،زیرا که رمضان ماه تحمل شدائد و عطش می‏باشد، عطشی ناشی از آفتاب سوزان یا گرمای شدید روزهای طولانی تابستان. 
و عطش دیگر حاصل از نفس سرکشی که پیوسته می‏گدازد، و سوزشش براستی جبران ناپذیر است. 
در مقایسه این دو سوزش، دقیقا رابطه عکس برقرار است، بدین مفهوم که نفس سرکش با چشیدن آب تشنه‏تر می گردد، وهرگز به یک جرعه بسنده نمی‏کند، و پیوسته آدمی را در تلاش خستگی ناپذیر جهت ارضای تمایلات خود وا می‏دارد. و در همین رابطه است که مولوی با لطافت هرچه تمامتر این تشبیه والا را به کار می‏گیرد و می‏گوید: 
آب کم جو تشنگی آور به دست تا بجوشد آبت از بالا و پست تا سقا هم ربهم آید جواب تشنه باش الله اعلم بالصواب زین طلب بنده به کوی حق رسید درد مریم را به خرما بن کشید 
اما از سوی دیگر، عطش ناشی از آفتاب سوزان سیری پذیر است، و قانع کننده. 

پی‏نوشت‏ها: 
۱) بحار جلد ۹۶، ص ۳۷۶، طبع اسلامیه 
۲) بحار، ج ۹۶، ص ۳۷۷

ماه مهمانی خدا

یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی‌الذین من قبلکم لعلکم تتقون. (بقره ۱۸۳)
ای اهل ایمان روزه بر شما فرض شده همانگونه که بر امت‌های گذشته فرض شده بود تا شما پرهیزکار شوید.
نکات دقیق و قابل توجهی در این آیه مشاهده می‌شود که لازم به بررسی دقیق‌تر می‌باشد اولین نکته این است که خداوند بزرگ خطاب به اهل ایمان مطلبی مهم از فرائض دینی را یادآور می‌شود و همین نکته مایه افتخار و مباهات برای مؤمنین است چون یا ایها‌الناس نگفته یا ایها‌الانسان هم نگفته خطاب و مخاطب خاص است معلوم می شود که روزه‌داران هم مؤمن باید باشند و هم از خواص بندگان خدا. 
دومین نکته مکتوب و مسجل شدن این فریضه است که در ادیان گذشته هم این واجب الهی در کتاب‌های آسمانی قبل نوشته شده بود. 
سوم، نتیجه و بازده این حکم خداست که با انجام آن البته با شرائط خاص و خالص آن موجب تقوی و پرهیزکاری مومن می‌شود همانگونه که مولا علی علیه‌السلام فرمود: روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم است یعنی صرفا نخوردن و نیاشامیدن روزه داشتن نیست بلکه چشم و گوش و زبان را از ارتکاب به گناه حفظ کردن و مهم‌تر قلب را از ناخالصی‌ها زدودن، کینه‌ها و بخل‌ها و حسدها را از قلب خارج کردن و حب الهی عشق به عبادت، صحبت به خلق خدا و خدمت به آنان در قلب داشتن می‌تواند ما را به تقوی نزدیک کند و آنگاه فلسفه روزه‌داری تحقق می‌یابد که با ترک گناهان و انجام واجبات وظیفه و حق بندگی خدا را انجام دهیم تا بتوانیم مهمان لایقی باشیم بر سر سفره گسترده احسان خدا در این ماه که رسول خدا (ص) فرمود: “دعیتم فیه الی ضیافه الله” شما به مهمانی خدا در این ماه دعوت شده‌اید 

فضیلت ماه رمضان

قال رسول الله (ص) :
إِنَّ ابواب السماء تفتح فی اول لیلهٔ من شهر رمضان ولاتغلق الی آخر لیلهٔ منه(۱)
رسول خدا (ص) فرمود: درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می شوند و تا آخرین شب بسته نمی شوند.

قال رسول الله (ص) :
اذا استهلَّ رمضان غلقت أبوابُ النار (۲).
رسول خدا (ص) فرمود: هنگامی که هلال ماه رمضان پدیدار گردد, درهای دوزخ بسته شود.

قال ابوجعفر(ع) :
لکلّ شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان(۳).
امام باقر (ع) فرماید: برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است.

عن ابی الحسن علی بن موسی الرضا(ع):
من قرأ فی شهر رمضان آیهٔ من کتاب الله کان کمن. ختم القرآن فی غیره من الشهور (۴)

امام رضا (ع) : 
کسی که در ماه رمضان آیه ای از کتاب خدا(قرآن) را بخواند
.مانند کسی است که در دیگر ماه ها تمام قرآن را خوانده باشد.

پی‏نوشت‏: 
۱- بحار الانوار , ج ۹۶, ص ۳۴۴, ح ۸.
۲- بحار الانوار , ج ۹۶, ص ۳۴۸, ح ۱۴.
۳- کافی , ج ۲ , ص ۶۳۰ , ح ۱۰.
۴- بحار الانوار , ج ۹۶, ص ۳۴۱, ح ۵.

جنبه های روانشناختی ماه رمضان

روزه ماه به یاد ماندنی است . هستند کسانی که به هزار یک دلیل و بهانه از زیر بار روزه گرفتن طفره می روند و به همین جهت و به دلیل خاطرات تلخی که از این ماه دارند روزه برایشان عذاب آور است . اما این تنها یک طرف قضیه است بسیاری هم هستند که ماه روزه برایشان یاد آور خاطرات بسیار خوش و شیرین است خاطراتی که از کودکی دارند و هر گاه تداعی می شود آنها را به دنیا های دیگری می برد .

تنوع در شیوه زندگی می تواند بوجود آورنده خاطرات خوش یاشد بویژه که این نوع تغییر شیوه وروش با مذاق شخص هم سازگار باشد . همه ما از کودکی ایام روزه را بیاد می آوریم که در کنار پدر و مادر شبهای خاطره انگیزی را داشتیم اگر این وقایع با شادی و سرور هم همراه باشند همواره در ذهن شخص اثری خوشایند بجا خواهند گذاشت لزومی ندارد ماه روزه را که ماه میهمانی خدا است با عزاداری و غم توام کنیم رسم خوبی که کشورهای عربی دارند این است که سراسر این ماه را با شادی و خوشی طی می کنند حتی بسیاری از سریالهای کمدی و خنده دار را در این ماه پخش می کنند باید روزه را جذاب کرد بخصوص برای کودکان تا در بزرگسالی با رغبت و میل درونی به سوی آن بروند و نه از روی اجبار و ادای وظیفه .

یکنواختی و تکرار انسان را خسته می کند . شما آب وهوا را نگاه کنید هر روز به یک شکل است آمدن و رفتن فصل ها خودش حکایت از همین ایجاد تنوع دارد . غذا هم بدینگونه است بهترین غذاها بعد از مدتی برای ما عادی می شود . فقط آنهائیکه روزه گرفته اند و طعم گرسنگی را حس کرده اند لذت غذا را می دانند . تا در یک روز گرم تابستان روزه نگیرید و از تشنگی له له نزنید لذت نوشیدن آب را نمی فهمید .
روزه فراسوی تمام مزایا و محاسنی که دارد یک مزیت اش هم همین است که با ایجاد تغییر در نوشیدن و خوردن ؛ باعث می شود ذائقه ما پرورش یابد و قوی تر شود احساسات ما از این کرخی و سستی که د ر اثر خوردن و آشامیدن های مکرر و فراوان به آن دچار شده اند رها می شوند و فرصت پیدا می کنند تا کمی استراحت کنند .

برای روزه گرفتن هم مثل بقیه کارها باید عشق و علاقه باشد علاقه ای که اگر چه پشتوانه آن ایمان و اعتقاد قلبی است ولی این علاقه بتدریج و با روشهایی که گفته شد بوجود آمده است وگرنه مصداق همان روزه گرفتن دوست ما می شود که می گوید : من همیشه روزه می گیرم ولی فقط شبها !!

آثار روزه

روزه تنها یک عمل ساده فردی توسط پرهیزگاران که از روی ایمان و تقوی انجام می‌شود، نبوده بلکه امری واجب برای تمام افراد جامعه محسوب می‌شود.
آثار و برکات روزه و ماه مبارک رمضان در منابع و متون مختلف دینی و مذهبی مطرح و از سوی علما و روحانیون تشریح و تفسیر شده است. اما روزه و آثار آن کمتر از نگاه یک مسلمان غربی تصویر شده است. آنچه به دنبال می‌‌آید، تفسیر و برداشت فاطیما یا بیلادی یک زن مسلمان فرانسوی از روزه در ماه مبارک رمضان است. با هم می‌خوانیم.

 فوائد روزه

روزه تنها یک عمل ساده فردی توسط پرهیزگاران که از روی ایمان و تقوی انجام می‌شود، نبوده بلکه امری واجب برای تمام افراد جامعه محسوب می‌شود. روزه فقط امساک از خوردن و آشامیدن نیست بلکه رعایت و عمل کردن به مجموعه‌ای احکام و دستورات مربوط به خوراک، جسم، روح و اخلاق است که موجب تغییر عادات و رفتار جامعه می‌شود. اثرات مفید روزه عبارتند از:
۱) تقویت اراده و صبر در زندگی: روزه ماه رمضان، همان‌طور که در اسلام واجب شمرده شده است، بهترین روش یادگیری و تمرین صبر می‌باشد. این حقیقت، آشکارا و به طور واضح در تمامی متون مذهبی و مقدس مورد تاکید قرار گرفته است.
خداوند در این مورد می‌فرماید:«به تمامی اعمال نیک فرزندان آدم، ثوابی معادل ۱۰ یا ۷۰۰ برابر آنچه انجام داده‌اند، اعطا خواهد شد. به جز پاداش صبر، که خود شخصاً پاداش آن را خواهم داد و روزه گرفتن همان صبر است.» حضرت محمد(ص) نیز در مورد ماه رمضان چنین فرموده‌اند: «رمضان ماه صبر است و بهشت با صابرین است.»
به طور کل، روزه به معنای خودداری از برآوردن نیاز مبرم، طبیعی و مشروع بدن، که به محض احساس نیاز به راحتی می‌تواند برآورده شود، می‌باشد. تعهد اخلاقی روزه‌دار تنها انگیزه‌ای است که وی را ملزم به چشم پوشی از این نیاز کرده و این امر به شدت نیازمند آن است که انسان با اراده و صبری راسخ طی روز که به مدت یک ماه تکرار می‌شود به انجام این مهم بپردازد.
۲) رها شدن از عادات روزانه: روزه به معنای اطاعت از دستورات خداوند و سرتسلیم فرود نیاوردن در برابر نیازهای آمرانه بدن که معمولاً مشروع و قانونی بوده می‌باشد. روزه حایلی در برابر عادات مرسوم و روزانه است. تعهدی موقتی که بنابر آن انسان با گرسنگی و تشنگی و دوری از لذت، به تربیت و پرورش روح خود می‌پردازد.
۳) سالم‌سازی کارکرد اعضای بدن: حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «برای هر چیز زکاتی‌است. زکات بدن روزه است. روزه بگیرید تا سالم بمانید.» این کلمات قصار، دربرگیرنده مطالعات مخصوصی است که در کل جهان در مورد اثرات متعدد و مفید روزه بر روی اعضای بدن صورت گرفته است.
گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه، معمولاً موجب ترشح اسید غدد گوناگون بدن می‌شود، اسیدهایی که موجب از بین رفتن میکرب‌های بیماری‌زا می‌شوند. از طرفی روزه عملکرد بهتر دیگر غدد بدن که به دلیل سیستم یکنواخت و ثابت تغذیه‌ای در طول سال فعالیت کمتری داشته‌اند، را موجب می‌شود.
به عبارتی دیگر، روزه این امکان را فراهم می‌سازد تا کارکرد مکانیزم طبیعی بدن، با تحریک به موقع حس واقعی گرسنگی و تشنگی را – که طی گذشت روزها و سال‌ها بر اثر عادات غذایی غلط مختل شده و بیشتر پاسخگوی هوس‌ها و خواسته‌های نابه‌جای غذایی و دستورات آمرانه اجتماعی، خانوادگی و روانی بوده تا نیازهای حقیقی و مفید بدن- دوباره به وضعیت مطلوبی برگرداند.
۴) خوگرفتن به فضیلت «صداقت»: روزه‌دار مسلمان تحت آزمایش سختی قرار می‌گیرد که در آن خود به تنهایی مراقب اعمال و رفتارش بوده و خداوند فقط شاهد رفتار او است. شخص روزه‌دار در حالی که همه چیز برای خوردن و آشامیدن در دسترس دارد، هر لحظه وسوسه می‌شود تا رفع تشنگی و گرسنگی کند.
تنها چیزی که مانع از این عمل می‌شود، وجدان و ایمان او به خداوند می‌باشد به جز خداوند شخص دیگری شاهد پرهیز او از خوردن و آشامیدن نیست از سن بلوغ به بعد، مسلمان روزه‌دار، صفت صداقت را در خود پرورش داده و با وجود وسوسه‌های مادی و فشار احساسات و خواسته‌هایش به تعهدات اخلاقی پایبند می‌باشد.
روزه، صداقت شخص روزه‌دار را به بوته آزمایش می‌گذارد. حضرت محمد در این مورد فرموده‌اند: روزه نوعی امانت است. امانتی را که به شما سپرده شده، حفظ کنید.
۵) ثبات و حفظ ایمان: روزه، خلوص و ثبات ایمان فرد مؤمن را محک زده و پایه‌های این ایمان را محکمتر می‌سازد. روزه کشمکشی بین نیازهای مشروع بدن (گرسنگی، تشنگی و نیاز جنسی) که مرتباً انسان را تحت فشار قرار می‌دهند و احساسی درونی و تمایلی روحی که بنا به خواسته خداوند در برابر نیازهای جسمی مقاومت کند، می‌باشد.
در حالی که فقط خداوند شاهد چنین امتحانی است، مقاومت و پایداری در برابر این نیازها و خواسته‌ها، موجب استحکام ایمان شخص روزه‌دار به خداوند شده و به او این امکان را می‌دهد تا عملاً خلوص ایمانش را درک کند.
۶) برقراری رابطه مستقیم با خداوند: خداوند به عبادات، دعا و نیایش بندگاش طی ماه رمضان توجه خاصی دارد. خداوند در این رابطه می‌فرماید: «تمامی اعمال نیکی که فرزندان آدم انجام می‌دهند، به خاطر خودشان انجام داده‌اند. به جز روزه که برای من انجام می‌شود و من خود پاداش آن را خواهم داد.»
«شخص روزه‌دار، طعم ۲ لذت را می‌چشد: یکی در لحظه افطار، زمانی که شروع به خوردن و آشامیدن می‌کند و دیگری زمانی که مرا ملاقات می‌کند و من او را وارد بهشت خواهم کرد.» پیامبر اکرم طی خطبه‌ای با خاطرنشان کردن فوائد بی‌شمار ماه خیر و برکت رمضان چنین فرموده‌اند: «رمضان ماهی است که در آن شما میهمانان خداوند هستید، میهمانانی که نزد خداوند از عزت و ارزش والایی برخوردارید. ماهی که در آن نفس‌های شما با ارزش، خواب شما عبادت، عمل شما مقبول و دعاهای شما اجابت خواهد شد.» «گرسنگی و تشنگی ماه رمضان، یادآور گرسنگی و تشنگی روز قیامت است.»
۷)همدردی با نیازمندان: پیامبر اکرم(ص) ماه رمضان را ماه همدردی و یک نهاد راستین برای یاری رساندن به نیازمندان می‌داند. امام محمدباقر در این زمینه فرموده‌اند:«خداوند روزه را بر شما واجب شمرد تا ثروتمندان، مصیبت و اندوه گرسنگان را حس کرده و با فقرا همدردی کنند.»
امام صادق (ع) در ادامه سخن پدرشان چنین فرموده‌اند:«خداوند روزه را واجب کرد تا فقرا و ثروتمندان در یک سطح قرار گیرند چرا که برای ثروتمندان فرصتی پیش نمی‌آید تا طعم گرسنگی را چشیده و به یاد فقرا بیفتند.»بنابراین خداوند با چشاندن طعم گرسنگی و بیچارگی به ثروتمندان و برای همدردی کردن آنان با ضعیفان، روزه را بر همه بندگان خود چه فقیر، چه غنی واجب شمرده است.
اما آیا حس گرسنگی به تنهایی قادر خواهد بود تا توانگران را به یاد درماندگی و گرسنگی انداخته و آنان را بر آن دارد تا داوطلبانه و سخاوتمندانه به محرومان و نیازمندان کمک کنند؟
درک مفهوم گرسنگی، مؤثرتر از هزار پند و مؤعظه در مورد یاری رساندن به نیازمندان بوده و به شیوه‌ای صامت ولی فصیح‌تر و رساتر می‌تواند بر روی ثروتمندان اثرگذار باشد. با این حال اسلام روزه را برای آن واجب ندانسته تا ثروتمندان به خود آمده و به فقرا یاری برسانند. بلکه برای هر یاری و بخشش در ماه رمضان، ثوابی حداقل برابر و یا حتی بیشر از ثواب خود روزه در نظر گرفته شده است.
پیامبر اکرم در این مورد فرموده‌اند: «هر کس که به روزه‌دار دیگری افطاری دهد، ثوابی برابر روزه شخص روزه‌دار و همچنین به اعمال نیکی که شخص روزه‌دار بر اثر نیروی حاصل از خوردن آن غذا انجام دهد، به شخص افطاری دهنده داده خواهد شد.»

اثرات مفید روزه بر بدن انسان از نگاه پیامبر