جستجو در تالارهای گفتگو

ورودی شیخ طوسی از خیابان آیت الله شیرازی (بالا خیابان و مسیر غربی – بالاسر مبارک) و پارکینگ شماره ۱ هنگام ورود از مبادی این سمت، بعد از گذر از بست شیخ طوسی، از دو صحن می‌توان به روضه منوره رسید: صحن انقلاب اسلامی و صحن جمهوری اسلامی. اگر از صحن انقلاب اسلامی وارد شوید، رواق‌های این مسیر تا حرم مطهر عبارتند از: صحن انقلاب اسلامی، رواق‌های دارالولایه، دارالشرف، دارالشکر، دارالفیض، توحیدخانه، الله‌وردیخان و دارالضیافه. اگر از صحن جمهوری اسلامی وارد شوید، رواق‌های پیش رویتان عبارتند از: صحن جمهوری اسلامی، رواق‌های‌ دارالولایه، دارالسیاده، دارالحفاظ، دارالشرف، دارالشکر و دارالفیض. مسیرهای ورودی به‌طور مجزا چنین هستند: آقایان: بست شیخ طوسی، صحن جمهوری اسلامی، کفشداری ۱۶، رواق‌های دارالولایه، دارالسیاده، دارالحفاظ و روضه‌ی منوره. خانم‌ها: مسیر۱:ورودی شیرازی، بست شیخ طوسی، صحن جمهوری اسلامی، کفشداری۱۷، رواق‌های دارالولایه، دارالشرف، دارالشکر و روضه‌ی منوره. مسیر۲:ورودی شیرازی، بست شیخ طوسی، صحن انقلاب اسلامی، کفشداری ۲، رواق‌های دارالشرف، دارالشکر و روضه‌ی منوره. ویژه‌ی معلولین: آقایان: صحن جمهوری اسلامی، بست شیخ بهایی، مسجد گوهرشاد، کفشداری۱۲، رواق‌های دارالسیاده، دارالحفاظ و روضه‌ی منوره. خانم ها: صحن جمهوری اسلامی، کفشداری شماره ۱۷، رواق های دارالولایه و دارالشرف، روضه منوره. صحن انقلاب اسلامی، کفشداری شماره ۲، رواق دارالشرف، روضه منوره نحوه‌ی ورود آقایان به روضه‌ی منوره و خروج آن آقایان از هر ورودی که خواسته باشند وارد روضه‌ی منوره شوند، ابتدا باید وارد رواق «دارالحفاظ» شوند (پیش‌روی مبارک) و بعد از ورود به روضه‌ی منوره و زیارت از مسجد بالاسر حضرت (ع) و رواق «دارالسیاده» خارج شوند. رواق‌های زیرین: خانوادگی: ورودی شیخ طوسی، بست شیخ طوسی، ورودی رواق‌های دارالحجه (عج) و حضرت معصومه (س). آقایان: مسیر ۱: ورودی شیخ طوسی، بست شیخ طوسی، ورودی رواق دارالحجه (عج). مسیر ۲: بست شیخ طوسی، صحن جمهوری اسلامی، بست شیخ بهایی، کفشداری۱۳، رواق حضرت معصومه (س) (شب‌ها بعد از نماز مغرب و عشاء تا یک‌ساعت قبل از نماز صبح). در برخی نقاط حرم مطهر برای رفاه حال زائرین گرامی، آسانسورهایی جهت دسترسی به رواق های زیرین در نظر گرفته شده است.

تلفن های ضروی آستان قدس و حرم مطهر رضوی تلفنخانه سازمان مرکزی آستان قدس رضوی ۲۲۵۸۰۰۱-۹ تلفنخانه حرم مطهر رضوی ۲۲۵۹۳۹۸-۹ سازمان عمران و توسعه حریم حضرت رضا(ع) ۲۲۵۰۴۳۳ دفتر معاون اماکن متبرکه و امور زائرین ۲۲۳۵۳۱۴-۲۲۲۷۷۳۸ دفتر معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی ۲۲۴۰۶۰۴ اداره امور فرهنگی و غنی سازی اوقات فراغت زائرین ۲۲۳۵۳۱۲-۲۰۰۳۳۳۳ اداره پاسخگوئی به سوالات دینی و اطلاع رسانی ۲۲۱۵۰۰۱-۲۲۱۵۹۱۲ اداره آموزش علوم قرآن و حدیث ۲۲۲۶۲۵۴-۲۰۰۲۲۱۴ اداره تبلیغات اسلامی و مناسبتهای ویژه ۲۲۱۳۴۷۴-۲۲۵۹۰۹۰ اداره تبلیغات اسلامی و امور زائرین غیر ایرانی ۲۲۲۵۷۹۰ اداره کل روابط عمومی آستان قدس رضوی ۲۲۲۶۸۳۷ اداره امور خدام ۲۲۵۱۴۹۸-۲۰۰۲۲۰۰ مدیریت امور انتظامات و تشریفات ۲۲۳۹۷۴۳-۲۰۰۲۲۴۸ اداره امور انتظامات حرم مطهر ۲۲۵۶۹۹۰ اداره امور آگاهی ۲۲۵۵۷۱۷ مدیریت امور رفاه زائرین ۲۲۱۴۲۹۹ اداره امور امانات و نگهداری اشیای گمشده ۲۲۳۱۴۹۰-۲۰۰۲۳۴۹ اداره امداد و تسهیلات زائرین ۲۲۲۶۸۳۶-۲۰۰۲۲۶۲ دفتر مرکز نگهداری افراد گمشده ۲۰۰۲۴۹۷ بخش صندلی چرخدار داخلی ۲۰۰۲۲۹۹ بخش امداد زائرین ۲۰۰۲۲۳۱ بخش شفا یافتگان ۲۰۰۲۲۹۱ بخش بهداشت ۲۲۲۹۲۱۹ اداره امور مهمانسرای آستان قدس رضوی ۲۲۴۴۳۱۱-۱۹ دارالشفاء امام (ع) – فوریت های پزشکی ۲۰۲۰ دفتر پاسخگویی به مسائل شرعی-شبانه روزی ۲۰۰۲۳۷۶-۲۰۰۲۲۵۵ اداره نذورات کل

تصاویر دیدنی و جالب از بارگاه ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) منبع :سایت آستان قدرس رضوی

دانستنیهای حرم امام رضا (ع) [align=justify]▪ پنجرهٔ نصب شده در رواق دار الاجابه دقیقاً در موازات مضجع شریف رضوی قرار دارد، البته با فاصلهٔ حدود ۱۵ متر . ▪ طرح ضریح قبلی مضجع شریف برگرفته از طرح های هندی بوده، در حالی كه ضریح جدید هنری ماندگار از طراحی ایرانی – اسلامی است . ▪ سنگ جدید منصوب بر مضجع شریف حضرت رضا(ع) به رنگ سبز، یكپارچه و از بهترین انواع سنگ می باشد و بر روی آن تاریخ ولادت، شهادت و همچنین حدیث شریف ثقلین و نیز آیه های شریف تطهیر ، اطیعوا… و اطیعوا الرسول … و یا ایتهاالنفس المطمئنه … نقش بسته است . ▪ با احداث صحنهای جمهوری اسلامی، قدس و جامع رضوی مساحت صحنها از ۱۹ هزار متر مربع به ۷۱ هزار متر مربع افزایش یافته است و در آینده با احداث صحنهای در دست اقدام به ۱۰۷۷۶۴ متر مربع بالغ می گردد . ▪ صحن های كوثر و غدیر، در دو طرف صحن جامع رضوی و هم اكنون در دست احداث است . ▪ ضریح جدید مطهر حضرت رضا ( ع ) ۱۲ تن وزن دارد . ▪ انتقال قطعات اسكلت ضریح مطهر از كارگاه ساخت در اماكن متبركهٔ رضوی تا روضهٔ منوره به دلیل حجم بزرگ و وزن زیاد، حدود ۲۰ ساعت بطول انجامید . ▪ ضریح فعلی پنجمین ضریح منصوب بر مرقد منور حضرت رضا(ع) می باشد. جالب است بدانید كه اولین آن : صندوقچه ای چوبی، دومین و سومین : فولادی و چهارمین با روكش طلا و نقره بوده است . ▪ مساحت طرح عظیم حریم حرم رضوی، نزدیك به شش برابر مساحت طرح های عمرانی در حرمین شریفین است . ▪ كار نصب ضریح جدید ۵۵ شبانه روز بطول انجامید و تمامی گروههای دست اندركار در حرم مطهر بطور شبانه روزی كار می كردند . ▪ اطراف ضریح مطهر چهارده محراب وجود دارد و محرابها به یك محراب بزرگ ختم می شوند و سپس در نوك محراب به كلمهٔ الله منتهی می گردند . ▪ دومین ضریح فولادی كه از حدود ۲۶۳ سال قبل بر مرقد مطهر حضرت رضا(ع) نصب شده بود به لحاظ وقف بر نصب دائمی برمضجع حضرت رضا(ع)، به عمق ۵/۲ متر در قسمت تحتانی اطراف قبر مطهر منتقل و نصب گردید . [/align]

[align=justify] گنبد مطهر بارگاه علی بن موسی الرضا مشخص ترين نماد و نشانه بيرونى حرم مطهر امام رضا عليه السلام، گنبد طلايى آن است كه مجاوران و مسافران با ديدن آن بناى بشكوه، سلام ودرودى بر هشتمين امام نثار مى سازند. بنا بر نقل كتب تاريخى ، نخستين گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا عليه السلام ، به فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511 ـ 552 ق) و به كوشش وزير وى ، شرف الدين قمى ساخته شد. جنس آن گنبد از كاشى بود. گنبد آغازين همان است كه اينك از داخل حرم مطهر ديده مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آينه كارى آن پيداست. در دوران شاه طهماسب صفوى ، پس از جمع آورى خشتهاى كاشى ، گنبدى با روكش طلا بر فراز گنبد پيشين بنا شد. اين همان گنبدى است كه امروزه در نماى بيرونى به چشم مى آيد. در شورش ازبكها، خشتهاى طلاى گنبد به چپاول رفت. در سال 1009ق كه شاه عباس صفوى از پايتخت آن روز، اصفهان، پياده رهسپار مشهد گرديد، مدتى در مشهد اقامت گزيد و دستور داد كه گنبد مطهر، بارديگر با خشتهايى از مس و روكش طلايى پوشيده شود و اين كار به دست كمال الدين محمود يزدى به تحقق پيوست. بر پايه آن چه در كتيبه گنبد ديده مى شود، اين كار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پايان رسيده است. متن كتيبه گنبد كه اثر خامه خوشنويس نامدار ايرانى عليرضا عباسى است، و با قلم طلايى بر زمينه فيروزه اى به خط ثلث نوشته شده، چنين است: بسم الله الرحمن الرحيم من عظائم توفيقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولى ملوك العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوي و الحسب الباهر العلوي تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملكوتية مروّج آثار اجداده المعصومين السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوي الصفوي بهادرخان. فاستسعد بالمجيء ماشياّ على قدميه من دارالسلطنة اصفهان الى زيارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزينة هذه القبة من خلّص ماله في سنة الف و عشر و تمّ في سنة الف و ستةعشر. بنا براين، گنبدى كه اينك مشاهده مى شود، همان بنايى است كه حدود چهارصد سال از ساخت آن مى گذرد. در سال 1084ق و در زمان شاه سليمان صفوى ، به دنبال وقوع زمين لرزه، به گنبد مطهر نيز آسيبهايى وارد آمد و شمارى از خشتهاى طلايى آن از جا كنده شد. وى دستور داد تا گنبد بازسازى شود و كتيبه اى بر آن افزوده گردد كه اين رخداد را حكايت نمايد. اين كتيبه اكنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد مطهر ديده مى شود. متن كتيبه يادشده چنين است: [align=justify] من ميامن منن الله سبحانه الذي زين السماء بزينة الكواكب و رصع هذه القباب العلى بدرر الدراري الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاكرم الافخم اشرف ملوك الارض حسبا و نسبا و اكرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمة المعصومين و محيي مراسم آبائه الطيبين الطاهرين السلطان بن السلطان شاه سليمان الصفوي الموسوي بهادرخان بتذهيب هذه القبة العرشية الملكوتية و تزيينها و تشرّف بتجديدها و تحسينها اذا تطرق اليه الانكسار و سقطت لبناتها الذهبية التي كانت تشرق كالشمس في رابعة النهار بسبب حدوث الزلزلة العظيمة في هذه البلدة الكريمة في سنة اربع و ثمانين و الف و كان هذه التجديد الجديد في سنة ثمانين و الف. كتبه محمدرضا امامي. در سال 1353 شمسى خشتهاى طلايى گنبد كه شفافيّت خود را از دست داده بود، برداشتند و پس از رنگ آميزى مجدّد آن با آب طلا، آن را در جاى خود قرار دادند. [/align] ابعاد گنبد به اين شرح است: ارتفاع از كف حرم تا زير سقف گنبد درونى 8/18 متر ارتفاع از كف حرم تا بالاى گنبد طلاى بيرونى 20/31 متر ارتفاع از اوّل طلاكارى تا تيزه گنبد 40/16 متر ارتفاع سر طوق گنبد 50/3 متر محيط خارجى 10/42 متر [/align] بخش حرم شناسی یا همان حرم امام رضا (ع) در پایگاه ایرانی سلام حرم امام رضا (ع) - تالارهای ایرانی سلام

[align=justify] ضريح منوّر بارگاه علی بن موسی الرضا به درستى روشن نيست كه از چه زمان، نخستين ضريح بر روى قبر مطهر امام رضا عليه السلام نصب شده، اما مسلّم اين است كه تا قرن هشتم هجرى ، بالاى قبر مطهر ضريحى نبوده است؛ زيرا كسانى كه در آن تاريخ مشهد را زيارت كرده و گزارش سفر خود را نوشته اند، از وجود ضريح يادى به ميان نياورده، و تنها از صندوقى كه بر فراز قبر بوده است، خبر داده اند. از اين كسان مى توان جهانگرد نامور، ابن بطوطه را ياد كرد كه در سفرنامه خويش گزارش ديدار از مشهد را چنين مى نويسد: مشهد مكرّم امام رضا قبه هاى بزرگ دارد. قبر امام در داخل زاويه اى است با مدرسه اى و مسجدى در كنار آن. و اين عمارتها همه با سبكى بسيار زيبا و مليح ساخته شده و ديوارهاى آن كاشى است. روى قبر صندوق چوبى قرار دارد كه سطح آن را با صفحات نقره پوشانيده اند. از سقف مقبره قنديلهاى نقره آويزان است. از اين سخن پيداست كه در سال 734 هجرى ، يعنى زمان بازديد ابن بطوطه از مشهد، ضريحى بر بالاى قبر نبوده است. گرچه دليل معتبرى بر اين سخن نيست، امّا گويا گذاشتن ضريح از عصر صفويان آغاز شده و براى نخستين بار در زمان آنان بوده است كه بر آن قبر مطهر ضريحى برپا شده است. برخى نيز بر اين باورند كه نصب ضريح از روزگار تيموريان شروع شده و از آن پس تا كنون، در دوره هاى گوناگون و بر پايه نياز زائران حرم مطهّر، ضريحى جديد نصب شده است. بر اساس قراين و پژوهشهايى كه محققان انجام داده اند، ضريح كنونى ، پنجمين ضريحى است كه بر روى قبر مطهر امام رضا عليه السلام نصب شده است. براى آشنايى شما، اينك تاريخ و مشخّصات هر يك از اين ضريحهاى پنجگانه را مى نگاريم. ضريح اول: نخستين ضريح، ضريحى چوبى با تسمه هاى فلزى و پوشش طلا و نقره بوده است كه در اواسط قرن دهم يعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ق. ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است. در كتيبه دور اين ضريح، سوره هل اتى به خط ثلث شيوا مكتوب بوده و در كتيبه طلايى سردر آن، تاريخ نصب بدين شرح نوشته بوده است: به توفيق الهى و تأييد پناهى و ائمه معصومين صلواة الله عليهم اجمعين، طهماسب بن اسماعيل از صفوى بوضع اين محجر طلا در اين موضع عرش اعتلا موفق و مؤيد گرديد (سنه 957). در سال 998 كه عبدالمؤمن خان ازبك، پس از قتل عام مردم خراسان، مايملك و اموال آنان را به يغما برد، بخشى از اموال آستان مقدس همچون قنديل هاى طلا، كتب و قرآن هاى نفيس خطى از جمله قطعه الماسى به درشتى يك تخم مرغ، و ميل طلايى كه به فرمان شاه طهماسب فراز مضجع مطهر نصب بوده است، همراه تعدادى از فرشهاى آستان مقدس، نيز، به هرات و بخارا برده مى شود. به هنگام نصب ضريح دوم، نخستين ضريح برچيده نمى شود و ضريح جديد روى آن قرار مى گيرد، امّا در سال 1311 شمسى كه صندوق طلاى مرقد منور به دليل فرسودگى پايه ها عوض مى شود، ضريح مذكور برچيده شده، طلا و نقره و جواهرات آن از چوب ها جدا گرديده و به خزانه منتقل مى شود. ضريح دوم: ضريح مرصّع فولادى معروف به ضريح نگين نشان است كه در سال 1160 هجرى به آستانه مقدس تقديم و بر فراز قبر مطهر نصب شده است. بر اساس شواهد تاريخى ، واقف ضريح، شاهرخ فرزند رضا قلى ميرزا، فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسين صفوى است. اين ضريح، فولادى و بدون سقف بوده و پنجره ها و شبكه هاى چهار طرف آن با گوى ها و ماسوره هايى مزيّن به ياقوت و زمرّد آرايش يافته كه شمار آن به دوهزار مى رسيده است. در كتيبه اى كه بالاى در ورودى ضريح بوده، چنين آمده است: نيازمند رحمت ايزد مستعان و تراب اقدام زوار اين آستان ملائك پاسبان، سبط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسينى الموسوى الصفوى بهادرخان، به وقف و نصب اين ضريح قبه هاى مرصّع چهار گوشه ضريح مقدّس مبارك موفق گرديد 1160 هجرى در زمان توليت ميرزا سعيد خان، براى مصون ماندن نذورات و جواهرات داخل ضريح مطهر، شبكه و پوشش مطلاّيى به عنوان سقف بر روى ضريح منوّر قرار مى گيرد. يكى از خصوصيّات ضريح دوم اين بود كه واقف به هنگام ساخت و نصب آن يادآور شده بود كه اين ضريح هرگز نبايد از روى قبر مطهر برداشته شود و انتقال آن به جاى ديگر جواز شرعى ندارد. از اين رو، تا پيش از نصب ضريح پنجم، اين ضريح در همان جاى خود بوده است، امّا با شروع عمليات نصب پنجمين ضريح و ضرورت زيرسازى هاى استوار و مستحكم براى ماندگارى طولانى آن، راهكارى براى حل اين مشكل درنظر گرفته شد. بدين منظور در طول دو سال، از طبقه زيرين رواق دارالولاية كه اينك رواق دارالاجابة در آن جا قرار دارد، مساحتى به شعاع 2 متر و عمق 90/2 از زير ضريح مطهر خاكبردارى شد، ديواره هاى آن با سنگ پوشش و آرايش يافت، و ضريح دوم به آن جا انتقال يافت. با اين كار، هم نظر واقف آن يعنى ماندن همواره ضريح بر قبر مطهر رعايت گرديد و هم بر استحكام پايه هاى ضريح كنونى افزوده شد. ضريح سوم: در روزگار سلطنت فتحعلى شاه قاجار، ضريحى فولادى و ساده به ابعاد 3متر در 4متر و با ارتفاع 2متر ساخته و روى ضريح نگين نشان نصب مى شود. سقف اين ضريح با چوبهايى طلاكوب پوشش يافت و در طرف پايين پاى مبارك درِ مرصّع تقديمى شاه قاجار نصب شده بود. اين ضريح تا پايان عهد نيابت توليت دكتر سيد فخرالدين شادمان برجا بود و سپس به موزه مركزى آستان قدس منتقل شد و اكنون نيز در همان جاست و بازديدكنندگان مى توانند آن را از نزديك ببينند. در سال 1330 شمسى ، نيابت توليت وقت، يعنى دكتر سيد جلال الدين تهرانى تصميم مى گيرد كه آن را برچيده و به جاى آن ضريحى نوين نصب كند. با اين كه نقشه هاى آن فراهم مى شود، اما به دليل دگرگونى اوضاع سياسى و اجتماعى ، اين كار به تأخير مى افتد. ضريح چهارم: سرانجام در سال 1338 شمسى ، ضريح سوم برداشته شد و به موزه انتقال يافت و به جاى آن، ضريحى جديد نصب گرديد؛ هر چند هنوز ضريح دوم در جاى خود قرار داشت. ضريح چهارم كه به ضريح شير و شكر معروف است، تا سال 1379 شمسى برپا بود و همه ما آن را به ياد داريم و تصاوير فراوانى از آن وجود دارد. درباره اين ضريح و مشخصات آن وحتى چگونگى قرارداد ساخت آن، اطلاعات خوبى در دست است. طرف قرارداد آستان قدس رضوى براى ساخت اين ضريح و ناظر اجراى آن، مرحوم سيد ابوالحسن حافظيان بود و استاد هنرمند، حاج محمدتقى ذوفن اصفهانى ، با همراهى شمارى از استادان، طراحى و اجراى ساخت ضريح را طى قراردادى كه در سال 1336 منعقد شد، پذيرفت. مرحوم حافظيان با گروهى از اهل خير تماس گرفت و آنان را به فراهم نمودن هزينه ساختن ضريح تشويق كرد و درنهايت مقرر شد كه اين كار با مشاركت مالى آستان قدس به سرانجام برسد. با تأمين بودجه اين كار توسط مردم نيكوكار و اختصاص بخشى از طلا و نقره و جواهرات مورد نياز آن از خرانه آستان قدس و آمدن هنرمندان اصفهانى به مشهد، كار ساخت ضريح در بست پايين خيابان و در يكى از ساختمانهاى حرم مطهر شروع شد و پس از دو سال و نيم كار پياپى ، ضريح جديد آماده نصب گرديد. معروف است كه سازندگان ضريح، براى استحكام آن به دنبال چوب گردوى خشك بودند تا پايه ها و اساس ضريح را روى آن قرار دهند. با توجه به كمياب بودن اين نوع چوب، مرحوم حاج حسين آقا ملك آن را تهيه كرد و در اختيار هنرمندان قرار داد. ضريح جديد به تاريخ 14 شعبان سال 1379 هجرى قمرى ، برابر با 22 بهمن ماه 1338 هجرى شمسى به جاى ضريح پيشين نصب شد. ويژگى هاى ضريح چهارم 1 ـ ضريح چهارم 14 پنجره دارد، داراى 05/4 طول، 06/3 متر عرض و 90/3 متر ارتفاع است و حدود هفت تن وزن است. 2 ـ پايه ها و ستون ها و كتيبه ها كه داراى پوشش نقره است، با نقش هاى اسليمى و ختايى زينت يافته است. 3 ـ بين هر دو زاويه از پنجره هاى آن، يك صفحه بيضى از طلا نصب شده كه وزن هر يك 50 مثقال است. 4 ـ بر روى هر يك از پنجره هاى آن، صفحه اى از طلا و نقره نصب است كه روى هر يك نام يكى از 14 معصوم به خط ثلث مرحوم شيخ احمد زنجانى نوشته شده و و پيرامون آن با فيروزه آرايش يافته است. 5 ـ بالاى اين كتيبه ها، بر صفحاتى نقره اى به برجستگى يك سانتى متر، سوره مباركه هل اتى نگارش شده است. 6 ـ در چهار گوشه آن، چهار خوشه انگور زرّين، به سان نمادى از شهادت مظلومانه حضرت به وسيله انگور زهرآگين ساخته شده كه وزن مجموع آنها 1250 مثقال است. 7 ـ گرداگرد ضريح روى صفحاتى از طلا، سوره مباركه يس به خط ثلث فضائلى كتابت شده است. 8 ـ بر فراز كتيبه يادشده، و بر لبه ضريح مطهر، 44 برگ از نقره ملمّع به طلا، در ميان 44 گلدان ملمّع، به شيوه بسيار زيبايى نصب شده و بر صفحه اى مدوّر و محدّب، نامى از اسماى حسناى الهى نوشته شده است. زمينه اين صفحات، ميناكارى لاجوردى است و با گلهاى رنگارنگ آرايش شده و خطوط برجسته آن طلاكارى شده است. اين اسماى 44گانه كه با چينشى دقيق، 12 نام ديگر از آن به دست مى آيد، به خط زنجانى است. 9 ـ سقف آن با قطعاتى از نقره طلاكارى شده، پوشش يافته و به گلهايى درشت و زيبا منتهى شده است. در چهار طرف سقف، چهار كتيبه به خط ثلث مرحوم محمّد رضوان ديده مى شود. 10 ـ پوشش داخلى سقف، رنگ روغن سفيد و آبى ايرانى است كه مرحوم رضوان آن را نگارگرى كرده است. پيرامون آن نيز در زمينه اى لاجوردى ، آيه نور يك بار به رنگ سفيد و با خط ثلث و يك بار به رنگ طلايى و با خط كوفى نگاشته شده است. 11 ـ بر روى سقف داخلى آن، اين دوبيتى نوشته شده است: هاتفى وصف اين ضريح بگفت عَـجَـز الصانعون عَن صِفتكبـهـر تـاريخ دُرّ معنى سُفت مـا عَـرَفـنـاكَ حقّ معرفَتِككه به حساب ابجد، از مجموع حروف مصراع چهارم آن، عدد 1379 به دست مى آيد كه تاريخ نصب ضريح به سال قمرى است. شگفت آن كه همين تاريخ به سال شمسى ، زمان جمع آورى آن و نصب ضريح پنجم شده است. گفتنى است مرحوم حافظيان از فاضلان برجسته خراسان بود و ساليانى چند در هندوستان و در كوههاى كشمير و سرچشمه هاى رود گنگ، به رياضت و تهذيب نفس مى پرداخت. او آيات قرآن و اسماى حسناى الهى را بر پايه علم اعداد، چينشى خاصّ مى داد و از آن نتايجى مى گرفت. بنابراين، همه نوشته هاى رو و داخل ضريحى كه وى ساخته است، برخاسته از منظور و هدفى بوده كه تنها آگاهان به آن رشته درك و فهم آن را مى توانند. مرحوم حافظيان خود گفته است كه در يكى از گوشه هاى ضريح، دوبيتى ديگرى نيز به اين ترتيب نوشته شده است: بنهاد ضريحى ز سر صدق به اخلاص بر مرقد شاهى كه به خورشيد دهد نورهر كس كه ببوسد، ز سر صدق بگويد: اى بوالحسن حافظيان! سعى تو مشكورضريح پنجم: در سال 1372 شمسى و در پى سايش و فرسودگى بخش هايى از ضريح چهارم و با توجه به روى آوردن روزافزون زائران و دلباختگان حرم مطهر رضوى ، لازم ديده شد كه ضريح جديدى كه داراى استوارى و استحكام بيشترى باشد، ساخته شود و به جاى ضريح پيشين نصب گردد. * * * بدين منظور، به كوشش آستان قدس رضوى ، كارشناسان زبردست و هنرمندان تواناى ايرانى گرد آمدند و با گزينش طرح استاد محمود فرشچيان ، كار ساخت ضريح جديد را آغاز كردند. نخست ستونها و پايه هاى آن كه آميزه اى از آهن و چوب است، ساخته شد و آن گاه كار قلمزنى و زرگرى بر روى پوششهاى طلا و نقره آن زير نظر استاد فرشچيان به استاد خداداده اصفهانى واگذار گرديد. پس از هفت سال كار پياپى ، سرانجام در روز سه شنبه 16 اسفند سال 1379 شمسى برابر با عيد قربان سال 1421 هجرى قمرى ، ضريح جديد براى زيارت مشتاقان آماده شد و پس از حدود دو ماه بسته بودن گرداگرد حرم مطهر، چشم زائران شيفته به بقعه منور امام روشن گرديد. همان گونه كه پيشتر گفتيم، در اين مرحله، ضريح دوم نيز به فضاى پايين حرم مطهر انتقال يافت. كار اصلى طرّاحى اين ضريح را استاد محمود فرشچيان، نامورترين نگارگر معاصر ايران در عرصه جهانى ، به صورت افتخارى انجام داده و در ازاى اين خدمت خود، هيچ گونه دستمزد و صله مادّى نخواسته و نستانده و تنها چشم به عنايت و شفاعت امام داشته است. وى خود چگونگى نقش آفرينى در اين كار را طى گفت و گويى بيان كرده كه آن را مى توانيد در اين جا بخوانيد. خوشنويسى آيات قرآن و ديگر نوشته هاى ضريح نيز همه اثر خامه هنرمند توانا، سيد محمّد موحّد است. ويژگى هاى ضريح پنجم 1 ـ طول: 78/4 متر، عرض: 73/3 متر، ارتفاع: 96/3 متر، وزن: 12 تن. 2 ـ صفحه هاى طلايى و نقره اى پوشش ضريح، ضخيم تر از صفحه هاى ضريح پيشين است و پيوند آنها با يكديگر بدون استفاده از پيچ هاى فلزى انجام گرفته است. 3 ـ در پيرامون ضريح سوره هاى هل اتى و يس خوشنويسى شده است. 4 ـ در نماى داخلى ضريح نيز اسماى حسناى الهى به گونه اى بديع خاتم كارى شده و نگاره هاى استاد فرشچيان به كوشش استاد كشتى آراى شيرازى به جلوه درآمده است. 5 ـ سنگ مضجع منوّر كه پيشتر از يازده قطعه تشكيل شده بود، سنگى از جنس مرمر يكپارچه است كه يرامون آن كتيبه هايى از آيات قرآن، در نهايت زيبايى و جلا و صفا حجّارى شده است. 6 ـ چهارده پنجره دارد كه هر يك به شكل محراب ساخته شده و محرابهاى هر يك از اضلاع، از بالا به هم پيوند مى خورد و به نام مقدّس الله كه جامع نامهاى جمال و جلال و كمال الهى است، منتهى مى شود. 7 ـ همه نقش ها، قوس ها، مقرنس ها، لچكى ها، كتيبه ها و... با نمادها و سمبل هاى معمارى هنرى بناى رفيع حرم مطهر رضوى هماهنگى دارد. 8 ـ در تقسيم بندى هاى ظاهرى و ترسيم گل ها و اشكال، به اعداد 5 (به نام خمسه طيبه)، 8 ( هشتمين امام شيعيان)، 12 (دوازده امام) و 14 (چهارده معصوم) و گل آفتابگردان (نمودى از لقب شمس الشموس) توجه خاصى شده است. ايجاد استحكامات و بتون ريزى كف روضه منوره و برقرارى سامانه هوادهى ديوارى و زمينى ، و نيز مرمّت آيينه كارى ها و كاشيكارى ها و كتيبه هاى پيرامون بقعه متبرّكه، از جمله اقداماتى بوده كه همزمان با عمليات نصب ضريح جديد صورت پذيرفته است. [/align] منبع : شبکه امام رضا

[align=justify] مسجد گوهرشاد؛ بنيانگذار و موقوفات آن مهدعليا، گوهرشادآغا يا گوهرشاد بيگم از اشراف زنان خراسان بوده است. وى زنى بسيار باتمكّن، باوقار، خردمند، باثروت و بااحتياط بود كه به كثرت رحم و اطعام و انعام و صدقات و خيرات و مبرات موصوف و در حسن تدبير و سياست و حيا، مقامى والا داشت. به گفته مرحوم حاج ملاهاشم خراسانى در كتاب منتخب التواريخ: مخدره گوهرشادآغا مسلما شيعه بوده و در كمال اخلاص و حسن عقيده مسجدى را در مشهد مقدس بنا نهاده، ومى توان گفت، كه اين مسجد مقدس قديمى ترين مسجد موجود شيعه در اين ناحيه است. وى به سال 780 هـ.ق ديده به جهان گشوده است و در روز نهم رمضان سال 816 هـ.ق در سن هشتادويك سالگى بر اثر وسوسه جمعى ، ميرزا سلطان ابوسعيد بن سلطان محمد بن مير انشاه بن امير تيمور كه برادرزاده شاهرخ بود در هرات فرمان قتل او را داد و سرانجام، وى را به شهادت رساندند و پيكرش را در مدرسه گوهرشاد كه خود، آن را ساخته بود در هرات، كنار مزار شوهرش به خاك سپردند. پسرش، ميرزا بايسنقر نيز در اين مدرسه، در جوار قبر مادر و پدرش مدفون گرديده است. پدر گوهرشادآغا، امير غياث الدين ترخان است كه يكى از امراى عهد تيمورى بوده، و در جنگهاى بزرگى شركت داشته و چنگيزخان او را ـ ترخان ـ كرده بود. ترخان يا آغاجى يا آغجى ، عنوان منصب خاصى در دستگاه امراى ماوراِءالنهر وخراسان بوده است كه صاحب اين منصب، واسطه ميان سلطان و رعيت بوده، و به خاطر حشمت و نفوذى كه داشته، بدون التزام به رعايت نوبت و رخصت، نزد سلطان بار مى يافته است، اصولاً در دوره مغول، براى متصدى عنوان ـ آغاجى ـ غالباً لقب ـ ترخان ـ tarxan را به كار مى برده اند. به نقل جوينى : ترخان، آن بوَد كه از همه مؤونات معاف بوَد و در لشكر كه باشد، هر غنيمت كه يابد، وى را مسلم باشد، و هرگاه كه خواهد در بارگاه بى اذن و دستورى درآيد، و وى را لشكر و مرد و مركب و تجملات چندان كه در حد و حصر نيايد.... مادر گوهرشاد آغا، بانو خان زاده بيگم است كه در ماه رجب سال 814هـ.ق در مشهد مقدس وفات كرده و در جوار مرقد مطهر حضرت رضا(ع) مدفون گرديده است. همسر گوهرشادآغا، اميرزاده شاهرخ بن امير تيمور گورگانى مى باشد كه در روز پنج شنبه چهاردهم ربيع الثانى سال 779 هـ.ق متولد ودر سال هشتصد وپنجاه هـ.ق در شهر رى درگذشته كه جنازه اش را به هرات حمل نمودند و در مدرسه گوهرشاد آغا دفن گرديد، دوران سلطنت شاهرخ چهل وسه سال بوده است. فرزندان گوهرشاد آغا: اين بانوى محترمه داراى دو پسر بوده است؛ يكى به نام: ميرزا ابراهيم يا ابراهيم سلطان كه در ماه شوال سال 796هـ.ق متولد و در ماه شوال سال 837 هـ.ق درگذشته و پسر ديگر گوهرشاد ـ آغا به نام، ميرزا بايسنقر بود كه در سال 802 هـ.ق متولد شده و در سال 837 هـ.ق درگذشته است. پسران گوهرشاد آغا هنرمند بوده اند: هر دو پسر اين بانوى بزرگوار به حسن خط و ساير كمالات ممتاز بوده اند بدين شرح: ميرزا بايسنقر، خوش طبع و هنرمند و هنرپرور بود ودر خط ثلث، سرآمد خطاطان محسوب مى شد. در كتابخانه اش پيوسته چهل نفر از خوشنويسان و تذهيبكاران و نگارگران مشغول كتابت و تذهيب و تصوير بوده اند. كتيبه پيش طاق مسجد گوهرشاد مشهد به خط ثلث از همين ميرزا بايسنقر پسر گوهرشادآغا است كه در بيست سالگى آن را نوشته و از قدرت و قوت قلم، معجزه اى به يادگار گذاشته است در اين مسجدى كه از بناهاى مادرش مى باشد. همچنين، كتابت بزرگترين قرآن موجود كه طول هر صفحه آن دو ذرع ونيم و عرض آن يك ذرع و دو گره است و به خط محقق، از جمله آثار ارزنده او است كه هم اكنون برخى از صفحات آن در كتابخانه آستان قدس و كتابخانه آقاى على اصغر مهدوى در تهران موجود است و نگارنده اين سطور موفق به زيارت آن شده است. ترتيب شاهنامه و الحاق مقدمه معروف بايسنقرى بر آن توسط همين اميرزاده در سال 829 هـ.ق صورت پذيرفته است. بايسنقر ميرزا دوستدارترين و بانى زيباترين مكتب كتابسازى در ايران بوده است، و در هيچ دورانى به اندازه زمان او نسخه هاى نفيس و زيبا نوشته و تصوير نشده است، به طورى كه كمتر كتابخانه اى در جهان هست كه از كتاب هاى بايسنقر نسخه اى در آن يافت نشود. جذب هنرمندان: اين اميرزاده توجه خاصى به هنر نشان مى داد و هر كجا كه هنرمندى سراغ داشت، با اجلال و تعظيم، او را به كارگاه خود جذب مى كرد، با آن كه در هرات، صحافان و جلدسازان استاد به هم مى رسيد، مع ذلك، به آنان اكتفا نكرده، در تبريز، استاد قوام الدين مجلد تبريزى كه در صحافى و هنرهاى جلدسازى به غايت اشتهار داشت و صيت شهرت او به هرات نيز رسيده بود، را از تبريز به هرات آورده در كتابخانه گماشت و مورد توجه قرار داد. وى در صحافى انواع هنرنمايى مى فرمود از جمله، معرق را كه تا آن عهد وجود نداشت، ابداع كرد. معرق سازى ، نخست، با اصطلاح آن روز منبت جلد خوانده مى شد. غير از او، استاد ولى الله سميعى نيشابورى ، سيف الدين نقاش و احمد بن محمود كمال مذهب، از آن جمله بوده اند. پسر ديگر گوهرشادآغا، نواب ميرزا سلطان ابراهيم بن ميرزا شاهرخ برادر ميرزا بايسنقر به غايت مستعد و هنرمند و فاضل بود و نيكو مى نوشت و فضلى به كمال داشت و از مولانا پير محمد شيرازى تعليم گرفت. هم اكنون قرآنى به خط نسخ بسيار عالى از ميرزا سلطان ابراهيم در موزه كتابخانه آستان قدس رضوى موجود است به شماره 414 كه آن را در سال 827 هـ. ق نوشته است و در همين سال وقف بر روضه منوره حضرت رضا (ع) كرده است. در آخر اين قرآن آمده: كتبه اضعف عبادالله الرحمن ابراهيم سلطان بن شاهرخ بن تيمور گوركان عفا الله عنهم، فى سنة سبع وعشرين وثمانماية الهجرية... . هم چنين، كتيبه سنگى به خط ثلث سه دانگ عالى با رقم ( كتبه ابراهيم سلطان) بر سر در مدخل صحن ميرعلاءالدين در شيراز موجود است. قاضى ميراحمد گويد: ميرزا سلطان ابراهيم بن ميرزا شاهرخ آيه: اِنَّ اْلمُتَّقينَ فِي جنَّاتٍ وَ نَهَرٍ، فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقتَدِرٍ را به خط ثلث بر سنگى نوشته به تبريز فرستاد تا سنگتراشان كنده به شيراز برده، بر در دكان عمارتى كه وى در ميان صحن مسجد جامع بزرگ شيراز كه در زمان سامانيان احداث يافته و ميرزا آن عمارت را در شهور سنه عشرين و ثمانمايه ساخته[است]، نصب نموده.... كتيبه هاى مدارسى كه در شيراز در آن ايام، خود، احداث نموده مثل: دارالصفا و دارالايتام، به خط او بوده و در عمارت بقعه ظهيرى نيز به خط ميرزا است و در صفحه مقبره شيخ العاشقين، شيخ سعدى شيرازى غُفرله، اين غزل به خط آن بى بدل بر ازاره آن، به كاشى تراشى مسطور است: به جهان خرم از آنم جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوستنـه فلك راست مسلّم نه ملك را حـاصل آن چه در سرّ سويـداى بنى آدم از اوستشادى و غـم برِ عارف چه تفاوت دارد ساقيا باده بده شـادى آن كاين غم از اوستپادشـاهى و گدايى برِ ما يكسـان است كه بدين در همه راپشت اطاعت خم ازاوستسعديـا گر بكنـد سيل فنا خانـه عمـر دل قوى دار كه بنياد بـقا محـكم از اوستو در شهور سنه خمس وثلاثين و ثمانمايه نوشته و مصحفى به قطع دو ذرع در طول و يك ذرع و نيم درعرض نوشته (نظير آن چه برادرش بايسنقر نوشته است) و وقف بر مزار بابا عماد الدين لطف الله نموده است. ميرزا سلطان ابراهيم ، هم چون برادارش، ارباب فضل واستعداد را دوست مى داشت و با ايشان محشور بوده، از جمله: اعلم المورخين، مولانا نور الدين لطف الله المشتهر به حافظ ابرو هروى ، متوفى 834 هـ.ق در زنجان ، كه تاريخ موسوم به زبدة التواريخ بايسنقرى به اسم ميرزا بايسنقر نگاشته، بعد از رحلت بايسنقر به شيراز رفته و در خدمت ميرزا سلطان ابراهيم ميرزا بود. هم چنين، عمدة الفضلا، مولانا شرف الدين على يزدى متوفى 853 هـ. ق نيز در خدمت ابراهيم سلطان در شيراز بود و تاريخ ظفرنامه را به عنايت و رعايت نواب ميرزا ابراهيم سلطان و پرتو التفات و همراهى جمعى كثير از فضل و ارباب استعداد كه در آن اوان در آن مكان به واسطه نوشتن تاريخ مجتمع بودند نوشته است. هرمان اته گويد: ميرزا ابراهيم سلطان پسر شاهرخ با رنج زيادى ، كليه مصالح و مواد مربوط به زندگى تيمور را به فارسى و تركى جمع آورى و مقايسه و تدوين كرد و براى انشا و تحرير تحويل شرف الدين على يزدى داد. خواندمير مى نويسد: ميرزا ابراهيم سلطان به وفور مكارم اخلاق و محاسن آداب و تربيت اهل فضل و هنر و رعايت هنرمندان دانشور، از ساير سلاطين دودمان صاحب قرآن ظفر قرين، امتياز تمام داشت و در باب تقويت امور شريعت بيضا و ترويج مهام ملت غرّا، همواره علَم سعى و اهتمام مى افراشت و كتاب بلاغت آيات ـ ظفرنامه ـ كه خامه هيچ كس از اهل فضل، هرگز، چنان تأليفى در سلك انشا نكشيده، به يمن التفات آن خسرو فرخنده صفات، به عرصه ظهور رسيد و اشرف الفضلا و ابلغ الفصحا، مولانا شرف الدين على يزدى را به سبب تصنيف آن نسخه شريف به نوعى منظور نظر انعام و احسان گردانيد كه صيت آن در اطراف آفاق مشهور گرديد. اين بود نمونه اى از دانش پرورى وتربيت اهل فضل و هنر توسط دو پسر گوهرشاد آغا. آثار مهدعليا، گوهرشادآغا چنان كه اشارت رفت، شخص مهدعليا گوهرشادآغا نيز به هنر و دانش پرورى مشتهر بود، پيوسته گروهى از ماهرترين مهندسين، استاد قوام الدين شيرازى معمار بوده است. از جمله آثار گوهرشادآغا: 1 ـ مسجد جامع مهد عليا گوهرشاد بيگم: در هرات است كه در غايت نزاهت و تكلف و نهايت عظمت ولطافت است وهر جمعه در آن مقام لازم احترام، جمعيت تمام دست مى دهد و به رفعت و وسعت مزين و محلّى است. 2 ـ مدرسه و خانقاه مهد عليا گوهرشادآغا: در هرات كه به حيله تكلف و به انواع زيب و زينت مُحلّى و آراسته و به وفور فسحت و كثرت متانت از اكثر بقاع اين بلده جنت صفات ممتاز و مستثنى است و در اين اوقات چهار نفر از علماى پسنديده صفات در آن بقعه فايض البركات به درس و افاده قيام مى نمايند و از موقوفاتش به حظى وافر محظوظ و بهره ور مى گردند. خواندمير نام چند تن از استادان برجسته اين مدرسه را ياد كرده است، از جمله: مولانا كمال الدين مسعود شروانى ، متوفى به سال 905 هـ.ق كه اعلم علماى خراسان و مدرس اين مدرسه بوده است و خواجه عبد الرحمن اوحد. آغاز احداث بناى اين مدرسه كم نظير يا بى نظير به وسيله گوهرشادآغا در سال 820 هـ.ق بوده است و در سال 841 يا 836 هـ.ق بناى آن به اتمام رسيده است و در كنار آن، كتابخانه و بيمارستان ومهمانسرا نيز احداث كرده است. اين مجموعه فرهنگى توسط گروهى از معماران برجسته به رياست استاد قوام الدين شيرازى معمار، ساخته شده است و خطاط مشهور، موسوم به جعفر جلال هروى ، خطوط كتيبه هاى آن را نوشته و استاد ميرك هروى ، آن ها را تذهيب و تزيين نموده است. در زير گنبد اين مدرسه، شوهر مهد عليا گوهرشادآغا و خودش و پسرش بايسنقر ميرزا مدفون گرديده اند. 3 ـ مسجد جامع گوهرشاد: در مشهد مقدس رضوى (ع) واقع شده است و يكى از مهمترين بناهاى دوران شاهرخ است كه در جنوب حرم مطهر(ع) قرار دارد. گوهرشادآغا اين مسجد را در سال 812 هـ.ق شروع به ساختن كرده است و به موجب تاريخى كه در كتيبه ايوان مقصوره و به خط پسر گوهرشادآغا ـ ميرزا بايسنقر ـ نوشته شده است اين بناى باشكوه در سال 812 هـ.ق به انجام رسيده است. لكن گويا چند سال پس از اين نيز كار ساختمان ادامه داشته است. اين مسجد در زمينى به مساحت 8798 متر مربع كه 6048 متر مربع آن زيربنا و 2750 مترمربع ديگر، مساحت صحن مسجد است، ساخته شده و داراى چهار ايوان و دو گل دسته و يك گنبد مى باشد، ايوان طرف قبله مسجد معروف به ايوان مقصوره است كه از بزرگترين ايوانهاى اين مسجد است با ارتفاع 25 ذرع با مقرنس كارى و كاشى معرق براق تزيين شده، اطراف محراب آن كتيبه اى از كاشى معرق به خط ثلث، نقر شده است، ارتفاع گنبد 41 ذرع و ارتفاع هر يك از دسته ها نيز 41 ذرع مى باشد، بر پيشانى ايوان مقصوره، كتيبه اى به خط ثلث جلى از بايسنقر پسر گوهرشادآغا است كه از شاهكارهاى هنر خطاطى به شمار مى رود، ديگر كتيبه ها به خط محمد رضا امامى است. اغلب كاشى كارى ها وتزيينات اين مسجد در سالهاى 1053 و 1087 و 1111 هـ.ق و پس از آن ، صورت پذيرفته است. ساختمان مسجد گوهرشاد در مشهد رضوى (ع) زير نظر استاد قوام الدين شيرازى متوفى به سال 844 هـ.ق از مهندسين برجسته و نامور خراسان و هرات، ساخته شده است. حافظ ابرو، متوفى به سال 833 هـ.ق در توصيف او مى گويد: استاد قوام الدين در صنعت طيّانى واحِد ما لَهُ ثانِيُّ.( طيان به معنى گل گر، صنعت گل كارى نوعى گچ برى ظريف بوده است كه در ساختمان ها به كار مى رفته است.) قوام الدين شيرازى در بناى رصدخانه الغ بيگ در سمرقند دست داشته است. خواندمير گويد: (استاد قوام الدين معمار شيرازى قدوه مهندسان زمان و مرجع معماران دوران بود و از جمله آثار آن استاد نادره، كار در دارالسلطنه هرات [براى ] عمارات عالى جناب مهدعليا گوهرشادآغا، است. حكايت مشهور است و بر السنه و افواه مذكور كه نوبتى حضرت خاقان سعيد، به سبب عمارتى از استاد قوام الدين رنجيده، مدت يك سال او را رخصت درآمدن به بارگاه عالم پناه ارزانى نداشت، و چون استاد، در علوم نجوم نيز ماهر بود، تقويمى استخراج كرده بعد، از آن كه اجازت ملازمت يافت، آن را تقديم كرد...). موقوفات جامع گوهرشاد مهدعليا گوهرشادآغا پس از اتمام بناى مسجد گوهرشاد در مشهد مقدس در تاريخ نيمه رجب سال 829 هـ.ق رقباتى را وقف اين مسجد كرده است كه تفصيل آنها را نگارنده اين سطور در طرح تحقيقاتى خود نگاشته است. توليت اين موقوفات را با اولاد واقفه (گوهرشادآغا) قرار داده بطنا بعد بطن، و در صورت انقراض اولاد واقفه با اولاد شريعت پناه على حميدى علوى مشهدى رضوى ، و در صورت انقراض اولاد ذكور و اناث علوى مزبور، توليت با يكى از صلحا سادات عظام مشهد باشد. مصارف موقوفات بانو گوهرشاد آغا 1 ـ از مجموع درآمد رقبات، يك عشر، حق التوليه متولى . 2 ـ يك عشر ديگر براى كاركنان و ضابطان و عمال و معمار بقاع. 3 ـ مابقى درآمد صرف عمران و آبادى مسجد گوهرشاد گردد. 4 ـ مازاد درآمد بر ارباب وظايف كه در ذيل اشاره مى شود: 5 ـ وظيفه امام جماعت نمازهاى پنج گانه، ساليانه100/1 كپكى و 20 خروار گندم. (كپك يا كبك نام فرزند تووا از خانان مقتدر فرغانه است كه بين سالهاى 1326 ـ 1318 ميلادى ماوراءالنهر را متصرف شد و براى خود دربارى ترتيب داد. او كسى بود از ميان خانان مغولى كه به نام خود سكه زد و با استفاده از سكه هاى ايرانى ، به نام خود سكه هاى يك درهمى (3/1 مثقالى ) و يك دينارى (شش درهمى ) زد و رواج يافت. اين سكه ها در زمان تيمور و جانشينانش به نام سكه هاى كپكى مشهور شد. زبدة التواريخ: 1ظ86.) 6 ـ وظيفه خطيب، ساليانه مبلغ 100 كپكى نقد و مقدار 10 خروار گندم. 7 ـ وظيفه مصدر ( مأمور انجام كار، گماشته) و وظيفه معرف خوش خوان كه روز جمعه و دوشنبه هر هفته يك جزو يا بيشتر قرآن بخوانند براى واقفه(؟) نقد كپكى و پنجاه خروار غله بالمناصفه. (معرف به معنى آن كه نزد قاضى و سلطان، مردمان را شناساند، يا آن كه در مهمانى ها و ماتمها، نام و شغل هر واردى را به آواز بلند به قصد تعريف گويد. در اين وقفنامه گويا مراد مسئول تبليغات روز جمعه و نمازجمعه و... باشد.؟) 8 ـ وظيفه حفاظ خوش خوان كه در روز جمعه و دوشنبه هر هفته يك جزو يا بيشتر قرآن بخوانند، ساليانه مبلغ 2100 كپكى و 50 خروار غلّه بالمناصفه. 9 ـ وظيفه موذنان، ساليانه نقد مبلغ 600 كپكى و 62 خروار غلّه بالمناصفه. 10 ـ وظيفه فراشان، ساليانه نقد مبلغ 1600 كپكى وبيست خروار گندم و جو. در صورتى كه از درآمد رقبات موقوفه چيزى اضافه آمد با صلاحديد متولى ، به زوار حضرت رضا(ع) از صلحا واعراب مكه و مدينه و مسافران بدهند. پس از تنظيم وقفنامه مهدعليا گوهرشادآغا گروهى از خيرخواهان بر اين مسجد بزرگ جهان تشيع املاكى را وقف كرده اند كه در كل تا تاريخ اول سال 1373 خورشيدى تعداد پانزده سند وقفى پديد آمده است، بدين شرح: 1 ـ وقفنامه جماعت بوژمهران در جمادى الثانى 1111 هـ. ق كه 34 واقف حدود 200 رقبه از زمين و باغ ميمى و مشجر و توتستان و دالستان مثمره وغيرمثمره و مجرى المياه وغيره را وقف اين مسجد كرده اند و توليت آن را با متولى جامع گوهرشاد قرار داده اند و يك عشر بعد از اخراجات لازمه را حق التوليه تعيين كرده اند تا عوايد حاصله از اين موقوفات صرف فرش و روشنايى مسجد جامع گوهرشاد بشود. اين وقفنامه، اصل است و به صورت طومار مى باشد كه با خط نسخ و نستعليق زيبا نگارش يافته است. در كل شامل 338 سطر 5/15 سانتى مترى مى باشد. طول اين وقفنامه سه متر و شصت سانتى متر و عرض آن 24 سانتى متر. سطر نخستين با طلا و عناوين با شنگرف، كاغذ سمرقندى ، لبه وقفنامه، تيماج قهوه اى . برخى از لغات و اصطلاحات مندرج در اين وقفنامه 1 ـ بوژمهران: نام يكى از روستاهاى اطراف نيشابور است بخش قدمگاه، هشت كيلومترى شمال باخترى قدمگاه و چهار كيلومترى شمال راه عمومى نيشابورـمشهد. 2 ـ باغ گاه: محل باغ، محوطه اى كه نوعا محصور است و در آن اشجار مثمره و غيره، غرس و زراعت كنند. 3 ـ تخم افشان، تخم افكن: در هر هكتار زمين، مقدار ده من گندم، معادل سى (30) كيلوگرم بذر يا به اصطلاح محلى ، تخم گندم كاشته مى شود كه عرفا مساحت زمينهاى زراعى را بر اين مقياس تعيين مى كنند، مثلا: اگر ظرفيت زمينى بيست من = شصت كيلوگرم بذرافشان باشد، آن زمين دو هكتار يا بيست هزار متر مربع خواهد بود. 4 ـ توتستان: توت زار، اسم مركب است، يعنى جايى كه درختان توت در آن زياد باشد. 5 ـ جريب: واحد مساحت است، يك جريب: مساوى است با يك هكتار يا ده هزار متر مربع. 6 ـ چال بازه، (چل بزه) مسيل، يا مسير رودخانه بى آب را گويند. 7 ـ دالستان: يعنى جايى كه درختان بى ثمر در آن زياد غرس شده باشد. اين درختان بيشتر از خانواده سفيدار وچنار هستند. 8 ـ دالوار اِشن: نام درختى است از تيره سفيدار. 9 ـ عَربى دوز: يعنى دوزنده عربى كه نوعى از پاافزار است كه تمام پا را مى پوشاند و آن را اجلاف ولايت مى پوشند. 2 ـ در غرّه ماه رجب سال 1116 هـ.ق، حاج محمد رضا تاجر اردستانى ساكن مشهد مقدس، هشت شبانه روز آب از قنوات عليا وسفلاى قريه ى اسحاق آباد نيشابور را وقف مسجد گوهرشاد كرده است تا عوايد آن صرف روشنايى و فرش و تعميرات اين مسجد شود و توليت آن را با ناظر مسجد گوهرشاد در هر عصرى قرار داده است و يك عشر از درآمد آن را پس از مصارف لازم، حق التوليه قرار داده است، اين وقفنامه داراى سى وهفت مهر و تأييديه است كه متوليان يا علماى برجسته مشهد آن را تأييد كرده اند. اولين مهر مربوط به واقف است در سال 1116 هـ. ق و آخرين مهر از آن حاج ميرزا عسكرى ابن ميرزا هدايت الله ابن ميرزا محمد مهدى شهيد حسينى مشهدى متوفى به سال 1280 هـ. ق مى باشد. 3 ـ در روز دهم ماه صفر سال 1140 هـ. ق خواجه محمد اكبر ولد حاج محمد شفيع اسحاق آبادى و ورثه حاجى مير معين الدين، محمد جان ولد، محمد صالح كربلايى و محمدعلى ولد حاج محمد اسحاق آبادى ، در كل يازده طاق و يك دانگ از قنات اسحاق آباد عليا و سلفى و خان بازق را وقف كرده اند تا عوايد آن صرف روشنايى و بورياى مسجد حاج محمد صادق در قريه اسحاق آباد و باقى آن، به مصرف روشنايى و بوريا و ساير مصرف مسجد جامع مشهد برسد. حق التوليه، يك عشر و حق النظاره، نيم عشر است. 4 ـ در ذيقعده سال 1166 هـ.ق ، محمد ابراهيم بيكا مختارى بيات، ربع مزرعه دشديش، از بلوك اسحاق آباد نيشابور و شش هفتم از نصف مزرعه ى دولت آباد كلان، بلوك درب قاضى و يك طاق ونيم از مدار دوازده سهم آب قريه فوشنجان، بلوك مازول با اراضى وصحارى را وقف مى كند بر مسجد جامع گوهرشاد مشهد كه عوايد آن، صرف تعميير و روشنايى و وظيفه فراشان و بوريا و تطهير و تنظيف و ائمه جمعه و جماعت اين مسجد بشود. يك عشر از درآمد حاصله، از آن ناظر املاك مزبور است كه ارشد ائمه مسجد گوهرشاد است و به صيغه حق التوليه آن، يك عشر را اخذ و تصريف نمايد و اگر سالى از سال ها مازادى بر مخارج نام برده داشت، صرف صلحاى مستحقين شود، به اين صورت، از كل عوايد، يك عشر، حق ناظر و يك عشر از مابقى ، خرج مصالح مشهد، شهر نيشابور و بقيه خرج مسجد گوهرشاد شود. 5 ـ در ماه ربيع الثانى سال 1169 هـ.ق سيد ميرزا ومير محمد رضا ومير محمد ابول، نه قطعه باغات دالستان و محوطه هاى مزرعى در قريه ى ازغد، بلوك اردمه از بلوكات مشهد را وقف مسجد گوهرشاد كرده تا به مصرف تعميرات وروشنايى ومرمت و وظيفه حفاظ و غيره و طلاب علوم دينى شود. توليت با ناظر مسجد گوهرشاد. يك عشر، حق التوليه و يك عشر، حق النظاره. 6 ـ در تاريخ 29 محرم سال 1240 هـ.ق خالق وردى و شيرعلى شوريابى ، همگى مجرى المياه و مزرعه ميناآباد (ميركاكا) از بلوك تاغنكوه، بخش فديشه نيشابور را، بر مسجد گوهرشاد وقف كردند، تا از عوايد آن حصير و چراغ مسجد جامع و تعمير و ساير مصارف ضرورى شود. توليت با حاكم شرع. 7 ـ در تاريخ 1294 و 1300 هـ.ق ، عبد الكريم ناظر مستشار الملك سه چهارم از مزرعه گوندوك و نصف قنات و نيمى از مزرعه ى سياسك و دو باب دكان در بازار مشهد را بر مسجد گوهرشاد وقف كرده تا به مصرف روضه خوانى در مسجد گوهرشاد و ناهار خدمه اين مسجد برسد و توليت با ميرزا محمد پسر واقف و اولادش وحق التوليه يك عشر بعد از وضع مخارج لازمه مى باشد. 8 ـ در تاريخ 26 رمضان سال 1315 هـ.ق، حاج سيد عبد الله، متولى مسجد جامع گوهرشاد، يك ربع از يك باب دكان واقع در حاشيه خيابان عليا، نزديك كوچه چهارباغ را وقف مى كند، تا عوايد و درآمد ان، تلاوت قران نمايد و توليت آن، با اولاد واقف و پس از انقراض با متولى شرعى مسجد گوهرشاد باشد و حق التوليه، يك عشر است. 9 ـ و در تاريخ 26 رمضان سال 1315 هـ.ق ، همان حاج سيد عبدالله، متولى مسجد جامع گوهرشاد، حسب الوصايه عمه اش، همسر قوام التوليه، يك باب منزل واقع در كوچه زير نقارخانه را وقف روضه خوانى كرده و توليت با اولاد واقف و پس از انقراض با متولى مسجد گوهرشاد است و حق التوليه، يك پنجم از عوايد ملك مزبور است. 10 ـ در هيجدهم رمضان سال 1315 هـ.ق حاجيه آغا شاهزاده خانم، همسر حاج سيدعبدالله، متولى مسجد گوهرشاد و دختر سهام الملك، از جانب حاجيه بى بى شمس الحاجيه، همسر عطاءالله خان تيمورى ، يك باب دكان درحاشيه خيابان عليا، نزديك كوچه سياه آب پايين خيابان وقف مى كند، تا عوايد ان را صرف زيارت نجف و كربلا و مشهد و تلاوت قران بنمايند و توليت آن را با شوهرش كه متولى مسجد گوهرشاد بود و اولاد او قرار داده است و حق التوليه، يك پنجم است. 11 ـ در محرم سال 1322 هـ.ق خسرو ميرزا ملقب به برهان الملك، دو باب دكان در كوچه سياه آب پايين خيابان وقف مى كند، تا از عوايد آن در مسجد گوهرشاد و بعد از او هركس كه متولى جامع گوهرشاد باشد قرار داده وحق التوليه، يك عشر مى باشد. 12 ـ و در جمادى الاولى سال 1323 هـ.ق بانو امّى خانم، دختر آقا بهاءالدين ابردهى ، نصف از يك باغ ميمى و مشجر واقع در ابرده را وقف كرده است تا منافع ان صرف كليه مخارج مسجد گوهرشاد شود و توليت را با متولى مسجد مزبور در هر زمان قرار داده است. 13 ـ و در اول سال 1336 هـ.ق، ميرزا صدرالدين نجدالسلطنه، مزرعه شهر كهنه جلگه رخ، از توابع تربت حيدريه خراسان را وقف مى كند، تامنافع آن صرف مقبره واقف و روضه خوانى در مسجد گوهرشاد و خريد پوستين براى زوار امام رضا(ع) و فقرا و كتابخانه مسجد گوهرشاد شود. و يك عشر درآمد حاصله را به سه قسمت تقسيم مى كنند، دو قسمت سهم متولى و يك قسمت ديگر سهم ناظر است. 14 ـ و بالاخره در تاريخ 1373 هـ.ق، برابر با 1332 شمسى ، حاج سيد سعيد طباطبايى نائينى ، يك باب منزل در مشهد و يك قطعه باب باغ در ابرده سفلى و دو سهم از دروازه سهم مزرعه هاشم آباد تبادكان و پنج هزار جلد كتاب خطى و چاپى را وقف مى كند تا از درآمد حاصله صرف تلاوت قرآن و روضه خوانى در مسجد گوهرشاد زيارت حضرت رضا(ع) و خريد كتاب و صحافى و اصلاح كتاب شود و توليت آن را با متولى جامع گوهرشاد قرار داده است. 15 ـ نگارنده اين اسطور، وقفنامه اى را در پشت صفحه اول كتاب مكارم الكرائم، ترجمه مكارم الاخلاق طبرسى ،چاپ سنگى ، سال 1367 هـ.ق، برابر با 1327 خورشيدى ، ديدم كه اين كتاب به اهتمام مرحوم حاج سيد سعيد طباطبايى نائينى چاپ شده است. گرچه، اين وقفنامه مربوط به مسجد گوهرشاد نيست، ولى ، چون از همان واقف مذكور در فوق است، در اين جا به ان اشاره مى كنم: حاج سيد سعيد طباطبايى نائينى در سال 1364 هـ.ق چهار دانگ از مزرعه جديدالاحداث سعيد اباد در نائين و يك باب منزل در محله گلبهار اصفهان و يك باب منزل در كوچه شيخ محمدتقى مشهد و يك دانگ از مزرعه هاشم آباد در دو فرسنگى مشهد و چهار طاق از مزرعه ى ده نار كاشان با كاروانسرا و قهوه خانه و قنات جعفرآباد را وقف كرده است بر ارحام فقير واقف و روضه خوانى و زيارت و نماز و روزه و توليت با واقف واولادش: نسلا بعد نسل قرار داده است. نوشته دكتر محمود يزدى مطلق (فاضل) برگرفته از فصلنامه فرهنگ خراسان/ شماره سوم و چهارم، پاييز و زمستان 1380 [/align] منبع : شبکه امام رضا (ع)